Юзлаб намойишчилар Чженчжоу шаҳридаги Марказий банкнинг (Марказий Хитой, Хенан вилояти) филиалига келиб, қишлоқ хўжалиги банклари музлатиб қўйган пулларни қайтаришни талаб қилишди. Жабрланувчилар мамлакатнинг турли бурчакларидаги мижозларининг катта дивидендлар ваъдасига ишониб, умр бўйи тўпланган пулларини беришган. Расмийлар КОВИДни баҳона қилиб намойишчиларнинг келишини олдини олишга ҳаракат қилишди, аммо бу ёрдам бермади. Вазият тескари тус олиб, полициячилар намойишчиларга ҳужум қилишган. Маълумотларга қараганда ярадорлар бор.
Хитойнинг кўплаб маҳаллий банклари мамлакат иқтисодиётида катта роль ўйнайди. Улар кичик ва ўрта бизнесга кредит беради. Вирусга қарши кураш бўйича қатъий чоралар туфайли банк даромадлари пасайган ва иккинчи чоракда иқтисодий ўсиш янада секинлашиши мумкин. Чженчжоуда бошланган жанжал уларнинг ишончсизлигини ошишига сабаб бўлди.
Омонатчиларнинг айтишига қараганда, улар WeChat мессенжери орқали бир-бирлари билан боғланиб, пулни қандай қайтаришни муҳокама қилишган. Айримлари музлатилган ҳисобларнинг скриншотларини ва баъзилар банк ходимлари билан суҳбатлар тарқатишган. Бошқалар эса банкларнинг бош офисларига боришган, лекин полиция уларнинг йўлни тўсиб қўйган. Бунинг оқибатлари эса аниқ. Хубей провинциясидаги завод эгаси Жерри Чан айтганидек, ҳисобварақлардан пул ечиб ололмаслик, бу ишчиларга иш ҳақини тўлаш ва ишлаб чиқариш учун материаллар сотиб олиш имконсизлгини англатади.
The New York Times соқчилар ва хавфсизлик агентлари намойишчиларни тарқатиб юбораётгани акс этган видеоларни эфирга узатди. Видеода намойишчиларни автобусларга, ерга итариб юборишаётганини кўриш мумкин.
Одатда цензура, норозилик намойишларига ўхшаш тасвирлар тезда қаергадир йўқолиб қоларди, аммо Чженчжоу саҳналарини бутун дунё кўрди. Бу видеолар Twitterга ўхшаш тармоқларда 32 миллион марта кўрилган.
«Биз Чженчжоугача узоқ йўл босиб келдик ва ҳеч ким билан қарама-қаршиликка боришни хоҳламадик. Аммо ҳукумат қуролсиз халққа қарши жуда кўп одамларни юборди. Бизни пул билан алдашди, калтаклашди ва руҳий зарба беришди», – дейди Харбин шаҳрида яшовчи 31 ёшли Фенг Тианю. У ҳомиладор. Уни ҳам намойиш пайтида автобусга солиб олиб кетишган. Кейин уни касалхонага олиб боришди, лекин қўйиб юборишмади. Фенг ўзи ва отасининг пенсия жамғармаларини банкка қўйган. У энди пулсиз икки яшар қизини ҳам ҳали туғилмаган боласини ҳам боқа олмайди.
Хенан провинцияси полицияси Ли Йи Ганг бошчилигидаги жиноий гуруҳ тўртта банкда улушга эга Ҳенан Нев Фортунеъдан бутун мамлакат бўйлаб омонатчиларни жалб қилиш учун фойдаланган бўлиши мумкинлигини текшираётганини эълон қилди. Шу билан бирга, улар пул маблағларининг ноқонуний ҳаракатланиши учун кредитлар ҳақидаги сохта маълумотлар яратишган. Аммо бир қанча намойишчилар полиция ва назорат органлари уларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш учун ҳаракат қилишмаганини таъкидлашмоқда.
Хитойда депозитлар 500 000 юангача (тахминан 74 500 доллар) кафолатланади. Аммо Ҳенандаги кўплаб мижозлар анча катта миқдорда депозит қўйишган. Кафолат механизми нисбатан янги.
Россия Фанлар академиясининг Узоқ Шарқ институти иқтисодий тадқиқотлар бўлими бошлиғи Андрей Островский NG нашрига берган интервьюсида бу вазиятга шундай таъриф берган:
“Хитой банкларида Россия банкларига қараганда тартиб яхшироқ. Шунга қарамай, қонунбузарликлар ва фирибгарликлар ҳам содир бўлади. Албатта, Коммунистик партияга ҳозиргидек жанжал керак эмас. Унинг қурултойи кузда бўлади. Шунда қанча жиноят фош этилгани, қанча ўғирлик содир этилгани ҳақида Интизомни текшириш марказий комиссияси ҳисобот беради. Хенан провинциясида содир бўлган воқеа тафсилотлари бизга тўлиқ маълум эмас. Аммо, умуман олганда, схема таниш. Омонатчиларга бутун мамлакат бўйлаб уларни жалб қилиш учун юқори фоиз ставкаларини ваъда қилишган. Сўнг маблағларни олиб, муомалага киритдилар. Ва кейин улар буни тўлай олмаслиги маълум бўлган.»
Чжу Ронгжи бош вазир бўлган даврда (1998-2003) жанжал ҳозиргисидан каттароқ бўлган эди. Экспорт учун кўплаб корхоналар ишлаётган Чжежианг провинциясида банклар қарзлари туфайли корхоналарга кредит беришни тўсиб қўйганди. Экспорт тўхтатилган.
«Бош вазирнинг ўзи инқирозни ҳал қилиши керак бўлган. У ерга келиб, банкларни кредит тўлаш муддатини кечиктиришга «кўндирган». Сўнг бизнес даромад келтирди. Демак, Хитойда ҳокимият бизнесга таъсир ўтказиб, керакли натижага эриша олади», — дея хулоса қилди эксперт.
South China Morning Post газетаси яхши ривожланмаган ҳудудлардаги вазиятни ташвишли деб баҳолади. Иқтисодиётда рецессия хавфи ортиб бораётган бир шароитда молиявий ўзгарувчанлик ижтимоий барқарорлик ва жамоат тартибини бузиши мумкин. Фирибгарларга келсак, полиция «уларнинг биринчи гуруҳини» қўлга олганини айтди. Кимлар қўлга олингани аниқ эмас. Аммо бир нарса аниқки, асосий айбдор ҳали қўлга тушмади.
Uzbek