«Ухлай қолсин, у уйғонганда, дунёни титратади».
Наполеон Бонапарт, икки юз йиллар илгари у уйғотган Хитойнинг улкан салоҳиятидан огоҳлантирган эди. Бу сўзлар ҳозирги давримизга қараганда ҳеч қачон аҳамиятли эмас эди, чунки Хитой ҳозирги пайтда иқтисодий ва геосиёсий устунлик учун Қўшма Штатлар билан энг таниқли рақобатчи бўлиб қолди.
Бир вақтлар Қўшма Штатларнинг ҳозирги гипер кучи ва Хитойнинг юксак қудратли кучи симбиоциал муносабатларда мавжуд бўлган утопик бир дунёни кўзда тутган бўлиши мумкин эди, аммо бу биз яшаётган ҳақиқат эмас. Уруш босқичлари чизилган ва икки мамлакат тобора кучайиб бормоқда.
Хитой учун ҳакамлар аллақачон ташқарига чиқди. Аммо Ҳиндистон учун бундай эмас.
Биринчидан, Ҳиндистонни яхшироқ атама етишмасликда «кейинги Хитой» деб ҳисоблаш мумкин. Кўп йиллар давомида ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши 7 фоиздан ошиши кутилмоқда, Ҳиндистон ўзининг муҳим иқтисодиётини давом эттириш, ривожланиш ва минтақанинг иқтисодий маркази бўлиш учун салоҳиятга эга. Ва 2027-йилга келиб Хитойдан ошиб кетиши кутилаётган аҳоли билан ва ўртача ёши 10 йил бўлган.
Ҳиндистонда тез ўсишга эришиш учун зарур бўлган меҳнат талаб этилади.
Буларнинг ҳаммаси Осиёнинг келажаги учун Хитой гегемоняси томонидан аниқланмаслик эҳтимолини кўрсатмоқда. Албатта, бундан Қўшма Штатлар иқтисодий жиҳатдан ҳам, ҳарбий жиҳатдан ҳам манфаатдордир ва Америка ташқи сиёсати бу ҳақиқатни акс эттириши керак.
Афсуски, Трамп маъмурияти ва Ҳиндистон ҳукумати ўртасидаги яқинда юзага келган келишмовчиликлар икки мамлакат ўртасида бўлинишни кучайтирмоқда. Мунозара нуқталари орасида президент Трампнинг ташқи сиёсатининг асосий пойдеворларидан бири сифатида кўрсатилган таърифлар туради.
Ҳиндистон учун имтиёзли ҳолатни олиб ташлаш билан бошланиб, Ҳиндистонга 5 миллиард доллардан зиёд товарлар АҚШга бож олинмайдиган юкларни ташиш имконини берди, Ҳиндистон ўз тарифлари билан жавоб қайтарди.
Бундан ташқари, Ҳиндистон глобал электрон тижоратни янада тартибга соладиган янги қонунлар билан ҳаракат қилмоқда. Бу эса Американинг Google каби технологиялари компаниялари томонига тикан бўлади.
Гарчи икки мамлакат дипломатлари ва раҳбарлари АҚШ-Ҳиндистон муносабатларининг порлоқ расмини бўяшни давом эттиришса-да, мамлакатларнинг умумий демократик қадриятлари ва дўстлик тарихини ҳурмат қилса-да, кескинликлар ҳақиқий ва аҳамиятли бўлиб қолмоқда.
Яқинда Давлат котиби Помпео Нью-Дели сафари чоғида икки давлат ўртасида «Буюк Дўстлар» деб номланган бундай зиддиятларни бартараф этишга уринди.
Ҳиндистоннинг яқинда Россиянинг С-400 русумли ракета тизимларини сотиб олишидан келиб чиққан кескинликлар кўп бўлса-да, икки мамлакат ўртасидаги савдо келишмовчилигининг кўп қисми савдо-сотиқ билан шуғулланади. Бу борада гапирган котиб Помпео, Қўшма Штатларнинг «кўпроқ бозорга кириш» ва «савдо тўсиқларни олиб ташлаш»га интилиш истагини билдирди. Бироқ, АҚШнинг сўнгги ҳаракатлари бу мақсадларга эришишда тўсқинлик қилди.
Ҳиндистоннинг имтиёзли савдо мақомини олиб ташлаш ва унга қарши жавоб тарифларини тўлдиришга президент Трампнинг сўнгги нутқлари Қўшма Штатларнинг икки мамлакат ўртасида иқтисодий ҳамкорликни ўрнатиш борасидаги мажбуриятларини янада заифлаштирди.
Президент Трамп, Қўшма Штатлар дунёнинг юк ташиш йўналишларини ҳимоя қилишда ноаниқ рол ўйнаганини танқид қилиб, АҚШнинг ташқи сиёсатининг ўнлаб йиллардаги асосий пойдеворига айланган глобал иқтисодий тартибни қўллаб-қувватлаётган жорий маъмуриятнинг кетишини таъкидлади.
Ушбу турдаги сўзлар, Помпео котибиятининг белгиланган мақсадларига эришиш учун ҳаракат қилганида, музокаралар столида Америка ишончини йўқотади. Бу саволга Америка Қўшма Штатлари ҳозирча жавоб бермаяпти деган савол туғилади: иқтисодий либерализмни кенгайтириб, сиз ўзингизни глобал меъёрларга барҳам берганда, қандай қилиб самарали ваъз қила оласиз?
Агар бу, Қўшма Штатлар Ҳиндистон билан иттифоқ тузиш ниятида бўлса, у минтақавий ва глобал Хитой гегемонясида қарши турувчи бўғин вазифасини бажаради, бу ҳал қилиниши керак бўлган муаммодир. АҚШ ўзини ўзи учун эмас, балки бутун дунёдаги халқларни ривожлантириш учун либерал иқтисодий нормаларга қайтариши керак.
Шубҳасиз, Ҳиндистон Қўшма Штатлар билан иқтисодий ҳамкорликни ривожлантиришдан жуда кўп нарсага эга. Ҳиндистон узоқ вақтдан буён жуда ҳимояланадиган иқтисод ва мамлакатда ўсишни тўхтатиб, унинг ўсишини тўхтатган субсидия давлати томонидан ички бозорга тушиб қолган. Либерализация сиёсатининг тўғри мажмуи билан Ҳиндистон ўсиш суръатларининг сезиларли даражасидан ошиши мумкин. Ва Америка Қўшма Штатлари ислоҳот учун шон-шуҳратпараст ва намуна бўлиб хизмат қилиши керак.
Ҳатто Ҳиндистон тарихан Хитойда дўст топмаган. Хитойнинг Покистонни терроризм билан боғлиқ масалаларда ҳимоя қилишидан келиб чиққан кескинликлардан, Хитойнинг Осиё ва унинг чегарасидан ташқари, Кемер ва йўл ташаббуси билан Хитойнинг истиқболига қадар бўлган келишмовчилиги туфайли, Ҳиндистон яқинда Пекинга яқинлашишга интилмаяпти. Шунга қарамай, ҳар бир ҳинд расмийининг ҳақиқий мутахассиси, эҳтимол Хитой томонидан кўпроқ ҳукмронлик қилиши мумкин бўлган, пайдо бўлган геосиёсий ландшафт юзага келганда, девордаги ёзувни кўриш мумкин.
Улар Вашингтон ёки Пекин билан ўйнашга тўғри келади ва уларнинг танлови нимада эканлиги аниқ. Яхшиямки, Қўшма Штатлар учун уларнинг танлови Америка манфаатларига мос келиши мумкин эмас эди ва у АҚШнинг катта Осиё кучлари билан, Хитой билан бўлган алоқаларидан анча фарқ қиладиган имкониятга эга.
Бу АҚШ ташқи сиёсатида Хитойга қарши курашиш учун савдо ва ҳарбий алоқаларни ривожлантиришнинг янги ғояси эмас. Натижада, бу маҳкум ТПП нинг ҳаракатлантирувчи кучларидан бири эди.
Бироқ, Барак Обама маъмуриятининг Осиё ва Трамп маъмуриятидан оғзаки хизматига қарамасдан, АҚШ ХХI асрда ва ундан ташқарида Хитойга қарши туриш учун зарур бўлган тараққиётга эриша олмади.
Биз суҳбатни анча вақтдан бери муҳокама қилдик. Биз пиёда юришни бошлаган вақт келди.
Ҳиндистон дунёдаги кейинги буюк давлатлардан бири бўлиши мумкин. Бу Америка Қўшма Штатлари, ёки дунёдаги бирон бир бошқа мамлакат камроқ бўлиши кераклиги ҳақиқат эмас. Келажак авлодлар учун дунёдаги кейинги буюк куч бошқа геосиёсий рақиб бўлишда Хитойнинг йўлини таъқиб қилмаслигини таъминлашимиз керак. Ва бунинг учун шошилинч равишда ҳаракат қилишимиз керак.
Uzbek