Марказий Осиё шимолий ярим шарда ягона ядросиз ҳудуд ҳисобланади. Бу хақда Қозоғистон делегацияси раҳбари Ержан Ашикбаев 2020 йилда бўлиб ўтадиган ядровий қуролларни тарқатмаслик тўғрисидаги шартнома шарҳи бўйича Конференциянинг учинчи тайёргарлик сессиясида эслатиб ўтди. У Қўшма Штатларни ўз мамлакатига ядровий қурол ишлатмаслик ҳақидаги ваъдасини расмийлаштиришга чақирди. Бу хақда БМТ янгиликлари маълум қилмоқда.
Эржан Ашиқбаев Семипалатинск шартномаси деб аталадиган, Марказий Осиёда ядро қуролидан холи ҳудуд тўғрисидаги шартнома иштирокчилари гуруҳига аъзо мамлакатлар номидан гапирди. Унинг сўзларига кўра, бу йил минтақа Шартнома кучга кирганлигининг 10 йиллигини нишонлайди.
Марказий Осиё ҳудудининг амалдаги координатори сифатида, Қозоғистон делегацияси раҳбари АҚШни Семипалатинск шартномасига салбий кафолатлар тўғрисидаги Протоколни ратификация қилишни тезлаштиришга чақирди – бу ядровий қуролдан фойдаланишни кафолатлашдир. У дунёда ядро қуролидан холи бошқа ҳудудларни яратилишига умид билдирди.
Қозоғистон вакили 3 май куни унинг делегацияси ташаббуси билан ядро қуролидан холи ҳудудларга мансуб мамлакатлар ўртасида ҳамкорликка бағишланган махсус тадбир ўтказилишини эълон қилди.
Ядро қуролидан холи ҳудудларни яратиш ҳаракати 1959 йилда бошланган эди, унда БМТ ҳимояси остида Антарктика шартномаси имзоланган эди. Ушбу ҳужжатга биноан минтақада ҳар қандай ядровий синовлар ўтказиш ва радиоактив моддаларни йўқ қилиш (кўмиш) тақиқланган.
1967 йилда Лотин Америкаси ва Кариб денгизини ядро қуролидан холи ҳудуд деб эълон қилган Тлателолконинг Шартномаси имзоланди. 1986 йилда Жанубий Тинч океанининг давлатлари билан келишувга эришилди. 1995 йилда Жануби-Шарқий Осиёда ядро қуролидан холи ҳудуд ва 2006 йилда Марказий Осиёда пайдо бўлди. Марказий Осиёда ядро қуролидан холи зона барпо этиш тўғрисидаги шартнома 2006 йил сентябрь ойида Семипалатинскда Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон ташқи ишлар вазирлари томонидан имзоланди. 2009 йилда кучга кирди.
Жорий сессия Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги Шартнома Конференциясини тайёрлашга бағишланган. Шартнома 1968 йил 1 июлда бир вақтни ўзида Москвада, Вашингтон ва Лондонда 59 давлат томонидан имзоланган ва 1970 йилда кучга кирган.
Ядровий қурол-яроғ беш давлат (Буюк Британия, АҚШ, Хитой, СССР ва Франция) учун ядровий кучларнинг мақомини таъминлади ва ядро қуролларини янада кенгайишига йўл қўймаслик учун мўлжалланган эди.
Бир томондан ядровий «бешлик» мамлакатлари қуроллари қонунийлаштирилди, бошқа томондан, бошқа давлатлар ҳужжатни имзолаб, ядро қуролини яратиш ёки эгалик қилиш ҳуқуқидан маҳрум қилинди. «Атлантика клуби» га аъзо давлатлар ядровий қурол яратиш ва ядровий қуролларни тўлиқ йўқ қилиш учун технологияларни ўтказмасликка ваъда берди.
1995 йилда Шартнома муҳлатсиз равишда муддати узайтирилди. Ҳозирги вақтда Ҳиндистон, Покистон ва Исроил Шартнома ташқарисида қолмоқда. Яқин Шарқдаги инқирознинг умумий ечимини келтириб чиқарадиган Шартномага қўшилиш шарти сифатида Исроил. Ҳиндистон ва Покистон ядро қуролидан холи давлатлар сифатида фақат ядро қуролига эга бўлишни кўриб чиқмоқдалар.
КХДР Ядровий қуролли кучлардан чиқишини эълон қилди, аммо бу қадам халқаро ҳамжамият томонидан эътироф этилмади.
Uzbek