Ой Ер каби динамик ва тектоник равишда фаол бўлиши мумкин – 1969 ва 1977 йиллардаги ойда ўрнатилган ва у ерда ишлайдиган сейсмометрлар томонидан ўлчаган зилзилалар ва душанба куни эълон қилинган янги таҳлил асосига кўра, илгари олимлар таҳмин қилганидек инерт (ҳаракатсиз) бўлмаслиги мумкин. Бу хақда Reuters хабар бермоқда.
NASAнинг Аполлон миссиялари даврида тўпланган сейсмик маълумотларни ўрганаётган тадқиқотчилар баъзи бир зилзилаларни келиб чиқиш манбасини ой юзасида, геологик атамаларда айтилишича, яқидагина унинг давомий кичрайиши натижасида ички қисми совушидан ҳосил бўлган бўртиб чиққан қияликларга боғлашган.
«Бу 4,51 миллиард йилдан кейин ҳам ой ўзининг тектоник жиҳатдан фаоллигини сақлаб қолган деган маънони англатади», дейди Nature Geoscience журналида чоп этилган тадқиқотни бошқарган Смитсон институтининг сайёрашунос олими Томас Ваттерс.
Ернинг тектоник фаоллиги унинг иссиқ ички (магма) қисми билан боғлиқ. Сайёрамиздан 385.000 км масофа узоқликда айланаётган Ой диаметри тахминан 3475 км га тенг бўлиб, Ер диаметрининг чорак қисмидан бироз кўпроқ.
NASAнинг Lunar Reconnaissance Orbiter дан олинган суратларга асосланилса, Ойнинг кўп йиллар давомида ички қисми совугани натижасида аста-секинлик билан кичрайиб кетганини ва унинг узум қуриб майиз бўлиб қолганидек миттилашиб кетганини кўриш мумкин бўлади. Натижада, Ой ўз юзасида минглаб ажинсимон нишаб тоғ тузилмалари пайдо бўлганига гувоҳ бўлиш мумкин.
Ушбу қия тоғлар ойнинг қобиғининг бир қисмини суради ва унга яқин қисмининг устига томон юради, дейди Николас Шмеррнинг биргаликда ҳамкасб тадқиқотчиси бўлиб ишлаётган Мериленд штатининг геология олими. Улар тахминан 330 фут (100 метр) баландликгача етиши ва кўплаб километрларга чўзилиши мумкин.
«Бу жуда қизиқарли, чунки ой миллиардлаб йиллар мобайнида бу жараённи бошидан ўтказганми ёки йўқми ёки тектоник жиҳатдан ўлик бўлганми ёки бугунги кунда ҳали ҳам фаол эканлиги аниқ эмас», – дейди Шмерр.
АҚШ астронавтлари сейсмометрларни Аполлон 11, 12, 14, 15 ва 16 миссияларида Ой сатҳида жойлаштирдилар. Бу сейсмометрлар ўртача магнитудага эга бўлган ва кучи (магнитудаси) қарийб 5га тенг бўлган 28 саёз зилзилаларни қайд этди. Саккизта зилзила ёриқлар яқинида содир бўлган. Метеорит таъсирлари каби бошқа ҳодисалар ҳам зилзилаларни келтириб чиқариши мумкин, аммо улар турли сейсмик таъсир ҳусусиятига эга бўлади.
Қоялар ҳаракати ва ойдаги қоялар яқинидаги бузилган тупроқ тектоник фаолиятга ишора қилади.
Ваттерснинг айтишича, мутахассислар келажакдаги ой тадқиқотлари ва ойда узоқ муддатли инсон иштироки учун жойларни режалаштираётганда, бу ой қоялари яқинида зилзилалар бўлиши мумкинлигини эсда тутиши керак.
Ой, қуёш системасининг ёши ўтиши билан кичраяётган ягона объекти эмас. Қуёшга энг яқин сайёра Меркурийнинг ташқи тузилиши кўп сонли тоғларга эга.
Uzbek