Атамбаевни ҳибсга олишга уриниш ҳақидаги воқеа ҳозиргача ҳеч нарса билан тугамади. Янги президент Жэнбеков, Атамбаев махсус кучларга қаршилик кўрсатиб, Конституцияни бузганини айтиб ўтди. Объектив нуқтаи назардан, бундай баёнот, умуман, қабул қилиниши мумкин эмас, лекин сиз масалани охирига етказасиз ёки хатони тан оласиз.
Қирғизистоннинг Марказий Осиё харитасидаги позицияси шундан иборатки, ҳатто саноат бутунлай вайрон бўлган тақдирда ҳам, турли хил товарлар ва одамлар учун муҳим минтақавий чорраҳада (аниқроғи, юк ташиш базаси) мавжуд бўлиши мумкин.
Аммо ньюанс шундаки, ушбу юк ташиш базасини бошқариш Қирғизистоннинг ҳақиқий кучидир. Мамлакат бўйлаб автоуловларнинг ўта жиноий характерга эга эканлигини ҳисобга олган ҳолда, бу ердаги ҳокимият жиноий кланларга тегишли бўлиб, бу Қирғизистон президенти ўзи ёки энг олий Дон бўлиши ёки жиноий кланларнинг ҳакамига айланиши кераклигини англатади.
Айтганча, Атамбаев бу вазифани ўз даврида аъло даражада бажарди ва Қирғизистоннинг бутун жиноий бизнесини тўғридан-тўғри ёки билвосита назорати орқали ўзига бўйсундирди. Мамлакат ичида ҳам, чет элда ҳам.
Бунинг ажабланарли жойи йўқ, чунки Қирғизистоннинг энг олий бобоси Кремль учун ўзига тегишли эди. Яна бир масала шундаки, қирғиз оябунлари жуда мустақил бўлган ва қирғиз томони билан қизиқадиган барча ўйинчилар билан бир қаторда ўйнаган ва эҳтимол, мувозанат ва тенглашишга дош беролмаган.
Шунга қарамай, Атамбаев қирғиз жиноий бизнеси устидан аниқ назоратга эга ва уни янги президент билан баҳам кўришга шошилмаяпти. Унинг келажак учун кафолати мантиқан тўғри. Аммо янги президент учун танлов имкониятни йўқ: ёки у янги асосий баронга айланиши ёки ҳеч ким бўлмаслиги керак.
Ҳозирги Қирғизистондаги вазиятнинг яна бир мураккаблиги бу қабилавийликнинг кескинлиги, бу саноат салоҳиятини йўқотган архаик мамлакат учун ажабланарли эмас.
Мамлакат аллақачон Жануб ва Шимолга бўлинган, ҳозир иқтисодиётнинг таназзулга юз тутганлиги сабабли улар тезда кичик кланларга бўлиниб кетдилар, уларнинг ҳар бири умумий иерархияда ўз ўрнини эгаллайди. Ва шунинг учун мамлакат раҳбари, агар унинг клани катта ва кучли кланлар орасида кучли мавқега эга бўлмаса, кучсиз бўлиб қолади. Ва агар сизда бундай кланингиз бўлмаса, унда унинг ўрнини кучли ички қўшнига ишонадиган кучли қўшнингиз эгаллаши мумкин. Яқин қўшними ёки узоқми – муҳим эмас.
Шунинг учун Қирғизистонда АҚШ, Хитой, Россия ва қисман Туркия ва Эроннинг роли ва таъсири жуда катта. Бу ерда ўзига хос тахт ўйинлари мавжуд. Бундан ташқари, манфаатлар кўп жиҳатдан бир-бирига зид келади.
Масалан, Хитой Шинжонда барқарорликка катта қизиқиш билдирмоқда ва шунинг учун у билан чегарадош барча ҳудудлар потенциал таҳдид сифатида кўрилмоқда. 2013 йил бошидаёқ хитойликар ичтамнет тамойили асосида Тожикистоннинг ГББО сига махсус кучлар баталионини жойлаштирдилар ва Шинжон Уйғур Автаном Республикасига туташ бўлган барча ҳудудларда бундай ёндашувни клонлаштиришдан жуда манфаатдордирлар.
Аммо Қўшма Штатлар, Хитой билан яқинлашиб келаётган оғир қарама-қаршиликлар фонида, бу масалага мутлақо тескари нуқтаи назарга эга – америкаликлар Шинжонни Хитойнинг энг оғриқли нуқтаси деб билишади.
Наркотик моддаларни ноқонуний айланиши ва унга қарши курашиш масаласи ҳам ўта муҳимдир – Афғонистон героини ва Чуй водийсидаги ўтлар Марказий Осиёдаги барча маргинал, террористик ва тизимсиз гуруҳлар учун муҳим манба ҳисобланади.
Минтақавий гиёҳванд моддалар айланмасини тўлиқ назорат қиладиган ташқи ўйинчилар Покистон, Афғонистон ва унга қўшни ҳудудлардаги турли гуруҳларнинг бир неча юз минг жангчилари назорат қилади.
Агар керак бўлса, уларни рақибларингизга қарши қўлланг. Қирғизистон бу маънода калит бўлмаса ҳам, лекин Марказий Осиёнинг муҳим нуқталаридан бири.
Юқорида айтилганлар шуни англатадики, Қирғизистоннинг собиқ ва амалдаги президентлари ўртасидаги зиддият бир вақтнинг ўзида кўп жиҳатларга эга. Ҳозирги президент, юмшоқ қилиб айтганда, ишонарли эмас. У, айтайлик, балиқ ҳам, гўшт ҳам эмас. Йўқ. Балки, унинг сиёсий умри қисқа муддатли бўлар. Кечаги муваффақиятсизликдан кейин ғазаб устидаги баёнот, Женбековнинг бефойдалиги ва бахтсизлигини таъкидлайди. Агар шундай бўлса, унда савол янада долзарб бўлиб қолади – кейингиси ким бўлади. Ва қачон.
Uzbek