Қозоғистонда яқинда бўлиб ўтган президентлик сайловлари ижтимоий медиа муҳим аҳамиятга эга бўлган биринчи сайлов бўлди. 18,2 миллион аҳолиси орасида қозоқларнинг учдан икки қисмидан кўпи интернетга, айниқса мобил телефонларга кириш имконига эга. Шунинг учун ижтимоий медиа сайловчиларга, айниқса, ёшларга эришишда калит бўлди.
Халқаро ижтимоий медиа майдончалари мамлакатда кенг қўлланилмоқда. Фойдаланиш кўрсаткичларига кўра, YouTube кунига 12 миллион марта кузатилади. Инстаграмда эса 1,7 миллион фойдаланувчи мавжуд, Facebook эса 450 мингта фойдаланувчини ташкил қилади. 25 ёшгача бўлган ёш сайловчилар ўзларининг видео клиплари ва кўнгилочар омиллари билан YouTubeни афзал кўришади, 30 ёшдан юқори сайловчилар эса Facebook ни афзал кўрмоқда.
Ҳукумат ушбу очиқликни ижтимоий ахборот воситаларида рағбатлантирди. Қозоғистонда салбий постларни цензура қилган айрим Марказий Осиё мамлакатларидан фарқли ўлароқ, сайловлар пайтида сиёсий мунозараларнинг барча томонларида эркин фикр юритилди.
YouTube ва Facebookнинг турли гуруҳлари турли номзодларни қўллаб-қувватлаш ва қарши томон кандидатлари фойдаланувчиларнинг ўз сиёсатини мунозара қилишлари ва ўз нуқтаи назарларини онлайн тарзда изҳор қилишлари ривожланмоқда.
“Ekonomist Intelligence Unit”нинг Inclusive- 2018 Интернет индексига кўра, Интернетнинг имконияти ва қулайлиги, «ижобий ижтимоий ва иқтисодий натижаларга эришиш имконияти» бўлмагани ҳолда, Қозоғистон 86 давлатдан 46-ўринни эгаллади. Ҳисоботга кўра, «Мавжудлик энг муҳим устунликка эга бўлиб, Осиёда 7-ўринни эгаллаб турибди, тайёргарлик саводхонлик даражасининг юқори даражаси ва нисбатан кучли сиёсат тўплами бўлган яна бир кучли нуқтадир».
9-июнь куни бўлиб ўтган сайловда қатнашган еттита номзод орасида президент Қосим-Жомарт Токаев Инстаграмда 376 000, Твиттерда эса 124 минг кузатувчилари билан анча олдинда эди. Ўзларини Токаев гуруҳи деб атаган тарафдорлари ҳам YouTube ва Facebookда фаол бўлишди. У 9-июнь куни бўлиб ўтган сайловларда ғалаба қозонди ва овозларнинг 70,96 фоиз овозини олди.
Бошқа номзодлар ижтимоий тармоқларда камдан-кам учрайдилар: муҳолифат сиёсатчиси Амиржон Косанов (16,23% овоз олган) Facebookда 26117 кузатувчини, Толеутай Рахимбеков (3,04% овоз) – 4996 та дўст, коммунистликка номзод Жамбил Ахметбеков (1.82% овоз) фақатгина 171 та кузатувчига эга бўлди.
Ғарб демократларида бўлгани каби, ижтимоий медиа ҳам сайловга қадар етакчиликда, нотўғри хабарлар ва миш-мишларни ҳақиқатга айлантириш учун ишлатилган. Ушбу нотўғри ахборот кампаниясини олиб борган Мухтор Аблязов Қозоғистоннинг БТА банкидан Ғарбга қочиб кетишидан олдин 10 миллиард долларгача маблағ қидирган қочоқ банкир бўлган.
Қозоғистонда маргинал рақам, Аблясов барибир Франциядаги ўзининг қулай вилласидан сайловга аралашишга уриниб кўрди. Унинг Facebook ва Твиттердаги ҳисоб-китоблари сайлов жараёнига қарши чиқди ва норозиликларни талаб қилди.
Унинг севимли платформаси орқали жонли Facebook видеолари орқали гапирган (Аблясов) сана, вақт ва жойни белгилайди. Ва кейин, бир неча ўндан бир неча юз кишигача бўлган ҳар қандай жойда тўсатдан пайдо бўлди. Улардан баъзилари Аблязов тарафдорлари. Бошқалар эса нафратга тўлиб тошган одамлардир «, – дейди журналист Жоанна Лиллис.
Аблясовнинг ижтимоий ахборот кампанияси муваффақиятсизлигининг ўлчови, унинг даъватидан кейин ҳам, унинг ўзи Нур-Султон ва Олматада уюштирилган норозиликларда 500 нафар одам кутиб турган халқаро ахборот воситаларининг манфаати учун пайдо бўлди.
Ижтимоий ахборот воситаларида чоп этилган видеороликда Аблясов Алматовнинг Остона майдонида «минглаб намойишчилар» нинг тўпланганини таъкидлади, бироқ бир неча юз киши ҳақиқатан ҳам келишди ва улар яқинда ҳукумат томонидан озодликка чиққанлар.
Президент сайловида ғалаба қозонганидан бир кун ўтиб, президент Токаев ижтимоий тармоққа бағрикенглик руҳидаги муносабатда бўлишликка чақирди. «Ижтимоий тармоқлар ҳалокатли мақсадлар учун ишлатилмаслиги керак, одамларнинг ўзаро келишмовчилигини келтириб чиқариши ва бундан ҳам кўпроқ одамларни бир-бири билан тўқнашиши мумкин», – деди у.
Ёш сайловчилар ижтимоий медиа орқали тобора фаоллашгани боис, бу 1991-йил мустақилликка эришганидан бери Қозоғистоннинг энг очиқ ва эркин сўровидир. Баъзи ташкилотлар сайлов жараёнини нодемократик деб ҳисоблашган бўлса-да, сайловлар ҳукумат томонидан аралашмасдан амалга оширилди.
Ўзининг онлайн-сиёсий мунозараларидаги ўсиш, Қозоғистон учун ривожланган демократия шаклидир. Стратегик тарзда Россия ва Хитой ўртасида жойлаштирилган ижтимоий медиа воситаларининг ёритилиши ҳозирда Марказий Осиёда ва бутун минтақада янги стандартлар ўрнатмоқда.
Uzbek