Ўрта аср мўғул босқинчилари тарихда мусулмон ерларини вайрон қилган, бутун шаҳарларни ер билан яксон қилган ва ўлим ва ҳалокатдан бошқа ҳеч нарса қолдирмаган. Улар раҳмсиз кўчманчи жангчилар сифатида танилган. Эҳтимол, бу кейинги даврларда мўғул ҳукмдорларининг ислом динини қабул қилишини ҳайратланарли ҳолга келтиради, деб ёзади Хафса Одил.
Мўғулларнинг ҳалокатли истилосидан сўнг халифаликдан кейин янги мусулмон империяси пайдо бўлди. Жараён Олтин Ўрда хонларидан бошланди ва Форс ва Илхонлар мўғул ҳукмдорлари томонидан Ислом динини қабул қилиш билан давом этди.
Чингизхоннинг набираси ва Жочининг ўғли Берке (1209-1266) исломни қабул қилган биринчи мўғул хони ҳисобланади. Унинг конвертация қилиш манбалари жуда кам, гарчи унинг сарой аъзолари ва шериклари у билан Исломни қабул қилган ва судда бу динга содиқлигини очиқ намойиш этган деб ҳисобланса ҳам.
Мўғуллар Айн Жалутда мағлуб бўлгандан сўнг, Берк аввал мамлук султони Кутуз билан, сўнгра Султон Байбарлар билан иттифоқ тузди. У билан Ҳулагу ўртасидаги тўқнашув мўғуллар империясининг парчаланишига олиб келди.
Беркенинг ворислари Туда-Менгу (1282-1287) ва Ўзбек (1312-1341) Ислом билан Олтин Ўрда ўртасида боғланишни таъминладилар. Ўзбек Хони даврида бу дин расмий тус олди.
Француз тадқиқотчиси Мари Фаверонинг ёзишича, «Бу трансформациялар нафақат сиёсий оппортунизм эди, балки янги ижтимоий ўзига хослик ва Чингизийлар мафкурасидан ташқарига чиққан жамоавий бирдамлик манбаи бўлган».
Кейинги ўн йилликларда тўрт хонликдан учтаси бир вақтнинг ўзида Исломни қабул қилди. Хулагунинг тўғридан-тўғри авлоди Ғазон-хон (1295-1304 йилларда ҳукмронлик қилган), Хулагидлар давлатининг Илхони исломни расмий дин деб эълон қилди ва зодагонларни улардан ўрнак олишга мажбур қилди.
Хитойдаги мўғул ҳукмдорлари билан алоқалар бу вақтгача йўқолган. Гарчи Ғазонхон бошқа мусулмон сулолалари билан доимо тўқнашган бўлсада, у ислом уламоларига ҳомийлик қилган.
Чағатой хонлиги учинчи бўлиб Исломни қабул қилди, гарчи бу жараён қийинчиликсиз ўтмаган бўлса ҳам. Тармаширинхон (1331 йилдан 1334 йилгача ҳукмронлик қилган) мусулмон бўлганида буддизм ва тенгризмни давом эттирган мўғул зодагонлари буни маъқулламадилар.
Хон Мўғулистон одоб-ахлоқ қоидаларидан воз кечганликда айбланиб ўлдирилди. Хоннинг ўзи ва, эҳтимол, унинг 120 мингга яқин фуқароси конвертация қилинганидан кейин фақат Тоғлук Темур даврида (1347-1360 йилларда ҳукмронлик қилган) Ислом хонликда ҳукмрон динга айланди.
Учта ғарбий хонликдан фарқли ўлароқ, тўртинчи мўғул давлати – Юань империяси (ҳозирги Хитой ҳудуди) асосан буддистлар бўлиб қолган ҳолда Исломни қабул қилмади.
Баъзи бирлари иқтисодий ва сиёсий манфаатларга эътибор бериб, Исломни қабул қилган мўғул хони ва зодагонларининг самимийлигига шубҳа билдирган.
Бағдод қулагандан сўнг, юзлаб йилларга қадар империянинг ғарбий қисмидаги барча мўғул ҳукмдорлари динни шарққа ёйилишига ва дунёни бутунлай ўзгартиришга имкон беришган.
Uzbek