Беларусияда 2018 йилда иқтисодий ўсишга, тадбиркорликни ривожлантиришга ва иқтисодий хавфсизлик тизимини мустаҳкамлашга энг катта институтционал тўсиқ Кучишлатар бўлди. Кучишлатар (Силовик рус.тарж.) – бу, Ички ишлар вазирлиги, Давлат хавфсизлик қўмитаси, Давлат назорат қўмитаси, Тергов қўмитаси, Молиявий текширув департаменти ва Президент хавфсизлик хизмати раҳбариятининг умумий тарзда айтиладиган маъносидир.
Улар, фуқароларнинг жисмоний хавфсизлигини ва уларнинг мол-мулкини ҳимоя қилишни таъминлаш бўйича ўзларининг тўғридан-тўғри вазифаларини бажармаганлари туфайли асосий тўсиқ бўлди. Хавфсиз кўчалар, шафқатсиз рэкитерлар ва товламачиларнинг йўқлиги – бу уларнинг ютуғидир. Ўн минглаб оддий полициячилар, тезкор гуруҳ ходимлари, инспекторлар ва техниклар ҳар куни ўз хизматларини қилиб келадилар, ҳар доим кўзга кўринавермайдиган, лекин жуда муҳим ишни бажарадилар. Уларга таъзим ва эҳтиром бўлсин.
“Кучишлатар”мамлакат иқтисодий ўсишига ва ривожланишига тўсқинлик қилди, чунки у айнан иқтисодий қарорларни қабул қилиш тизимида алоҳида ўрин эгаллади. У, яъни кучишлатар, ўз касб фаолияти билан боғлиқ бўлмаган, сўзнинг тор касбий маъноси билан айтганда, ўзларининг малакаси ва билимларидан ташқарида бўлган жойларга фаол равишда аралаша бошлаганлиги сабабли, ўз фаолияти яратган ижобий жиҳатларни кесиб ўтди. Солиқ ва бюджет, пул ва кредит, валюта регуляцияси ва савдо режимлари, транзакцион харажатлар, йўқотилган фойданинг сарф-харажатлари, инвестиция режими, “агент”-“принципиал”муносабатлар, ахборот ассиметрияси ва банкротлик хусусиятлари – бу хақида 99% «Кучишлатарлар» таҳсил олган ўқув даргоҳларида ўқитишмайди.
“Кучишлатар”ни иқтисодий қарорларни муҳокама қилиш ва қабул қилиш тизимига киритиш, худди давлатни бошқариш учун таниқли ошпазларга вето ҳуқуқини бериш кабидир. Бу дегани генераллар, полковниклар ва майорлар ёмон одамлар дегани эмас ёки Беларус Республикаси мустақиллиги душманлари эмас. Чунки, иқтисодиёт, товарлар ишлаб чиқариш ва майиший хизмат кўрсатиш уларнинг мутахассисликлари эмас, балки уларнинг профил ва ихтисосликлари эмас. Нима учун биз аёлларга, касаба уюшмасига ёки ёшлар ташкилотларига шундай мақом беришни хоҳламаймиз? Нима учун, масалан, ўқитувчилар ёки шифокорлар уюшмаси бундай ҳуқуққа эга эмас? Ёки, масалан, Белоруссиянинг ошпазлар уюшмаси? Жавоб аниқ – бу уларнинг ваколатлари эмас.
Биз, фуқаролар ва солиқ тўловчилар, Кучишлатарни бизга хавфсизлигимизни таъминлаш хизматини кўрсатиш учун ёллаган эдик. Мана, уларнинг ваколатли соҳаси. Айни манашу ерда биз уларнинг профессионализмини қадрлаймиз. Бу соҳада самарадорлигини баҳолашнинг аниқ мезонлари мавжуд: қотиллик ва оғир жиноятларнинг динамикаси, ўғирлик, фирибгарлик, тажовуз, талончилик ва бошқалар.
Кучишлатар, аниқроқ тушунтирганда, ялпи ички маҳсулотнинг ўсиш суръати, жалб қилинган инвестициялар ҳажми, бюджет харажатларининг самарадорлиги ёки мамлакатнинг моддий ва номоддий активларини капитализация қилиш динамикаси учун жавобгар эмас ва бўлмаслиги ҳам керак. Шу билан бирга, ҳозирда у нафақат иқтисодий қарорларни қабул қилиш тизимига ўрнатилган, балки унинг ичида махсус жойга эга бўлиб, интерпретаторга ўхшаш нарса ва оҳирги инстанциянинг калитидир.
Бу манфаатлар ва ваколатларнинг кескин тўқнашувидир. Соддалик, малоллик билан ёки билмаган ҳолда, Кучишлатар ўзининг ваколатларини кенгайтириб бориши орқали, ўз ишини осонлаштириши орқали, иқтисодий низомларни ўзи тасаввур қилган дунёга мослаштиради. Белоруссиядаги Кучишлатар ўзига ҳос бўлгани учун эмас. Ижтимоий танлов назарияси ҳар қандай мамлакатда амал қилиб келади. Бундай институтционал шароитда, бундай қарор қабул қилиш тизими билан хитойликлар, италияликлар, ҳиндлар ёки перуликлар ҳам худди шундай қилишган бўлар эди.
Белоруссияда нафақат иқтисодни декриминаллаштиришга жиддий эҳтиёж мавжуд. Нафақат Жиноят кодекснинг иқтисод бўйича моддалари билан судланган, капитал ва инсонларга амнистия керак. Нафақат жиноят, солиқ кодексларидан айбсизлик презумпцияси ва товар ишлаб чиқарувчилар ва хизмат кўрсатувчиларнинг виждон тамойилларини бузадиган моддаларни чиқариб ташлаш эмас.
Бизга Кучишлатарнинг ваколатлари ва малакаларини чуқур текшириб чиқиш керак. Бу нафақат Кучишлатар халақит қилмаслиги учун керак, балки 20 йил давомида иқтисодиётнинг йилига 6 – 9% ўсиб боришига ёрдам беради. Бу погонли барча ҳалол, профессионал ва ватанпарвар беларусияликлар учун зарур. Ҳаётнинг ва мулкнинг хавфсизлигини таъминлаш соҳасида хизмат қилиш билан шуғулланадиган Кучишлатар -бу юксак ҳурматга эга, обрўли фуқародир. Белоруссияда Кучишлатар манашундай бўлиши керак. Агарда солиқ, вальюта, нарх, сармоя, меҳнат, тўлов, ва ҳоказо қонунчиликларни интерпретация қилиш вазифасини унинг зиммасидан олиб ташланса, манашундай бўлади.
Uzbek