Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.
МУҚАДДИМА
Ҳозирда мусулмонларни «мушрик», «кофир» ва «қабрпараст» деб эълон қилиб, уларнинг жони, моли ва обрўсини ўзига ҳалол ҳисоблаш орқали мусулмон юртларни харобозорга айлантиришда, хавориж ақийдали бемазҳаблар томонидан асосий қурол сифатида ишлатилаётган «истиғоса» (солиҳ марҳумлардан мадад сўраш) ва «тавассул» (солиҳ зотларни васила қилиб Аллоҳга дуо қилиш) масаласидир.
Уламоларнинг таъкидлашларича, Исломнинг илк 7- асри давомида ушбу масалалар бўйича уммат ичида ихтилофлар бўлмаган ва ўша даврларда улар ақийдавий эмас, балки фиқҳий бир масала сифатида кўрилган.
Кейинчалик, ҳижрий 7- асрда Ибн Таймия томонидан истиғоса ва тавассул масаласи ақийдавий масалага айлантирилиб, мусулмонларни ширк ва куфрда айблаш бошланган. (Шу ўринда, Ибн Таймия уммат уламоларининг ижмоъси, яъни якдиллик асосида қабул қилинган 60 дан ортиқ масалада умматга қарши чиққанлигини ҳам унутмаслик керак).
Бу ҳақида Имом Тақиюддин Субкий (ҳ. 683-756) раҳимаҳуллоҳ «Шифо ас-Сиқом» номли китобда қуйидагиларни айтганлар:
وحسبك أن إنكار ابن تيمية للاستغاثة والتوسل قولٌ لم يقله عالم قبله
«Сенга, Ибн Таймия томонидан истиғоса ва тавассулни инкор этилиши, ундан олдин ҳеч бир олим айтмаган сўз эканлиги кифоя қилади». (Тақиюддин Субкий, «Шифо ас-Сиқом», 357-б.).
Ушбу ва бошқа баъзи масалаларда ҳам Ибн Таймия р.ҳ. тавба қилиб, ўз қарашларини ўзгартирганлигини уламолар нақл қилганлар. Жумладан, буюк тарихчи ва муҳаддис олим Имом Ибн Касийр (ҳ.701-774) раҳимаҳуллоҳнинг «Ал-Бидая ва ан-Ниҳая» номли китобида Ибн Таймия қози маҳкамасидаги сўроқ давомида қуйидагиларни айтганлиги келтирилган:
لكنه قال: لا يُستغاثُ إلا باللهِ ، لا يُستغاث بالنبي استغاثةً بمعنى العبادةِ ، ولكن يُتوسَّلُ به ويُتشفَّعُ به إلى الله
«Аллоҳдан бошқа ҳеч кимдан ёрдам сўралмайди. Набийдан ҳам ибодат маъносида ёрдам сўралмайди. Лекин у билан тавассул қилиш мумкин ва ундан Аллоҳга шафоатчи бўлишлигини (ташаффуъ) сўраса бўлади».
(Ибн Касийр, «Ал-Бидая ва ан-Ниҳая», 14-ж. 45-бет).
Мазкур масалада Ибн Таймиянинг энг яқин шогирди бўлмиш Ибн Қоййим р.ҳ. ўзининг «Руҳ» номли китобида марҳум солиҳлардан шафоат ва мадад сўраш мумкинлигини таъкидлайди ва буни қандай равишда амалга ошиши ҳақида тушунтириш берган ҳолда, ўз давридаги тасаввуфга нисбат бериладиган айрим жамоатларни ҳам танқид қилади:
«Агар вафот этган шайхдан мадад сўралса, унинг Ҳаққа яқин ҳолда, барзахда ҳаёт турган руҳидан сўрайди. Ундан ўзининг ишларида Аллоҳ таолога шафоатчи бўлиб йўлланишни сўрайди.
Руҳлар ўз оламида замон ва макон чегараси ила боғланмаган ҳолда ҳаёт кечиради. Чегара ва чеклашлар башарий ҳаёт натижасидир. Руҳлар эса озодлик оламидадир.
Шубҳасиз, бу нарса энг хатарли тойиш жойларидан биридир. Буни тўғри англаб етишга ва забт қилишга фақат юксак ақл эгаларигина қодир бўладилар.
Бу, тасаввуфга нисбат бериладиган баъзи жамоаларнинг алаҳлашига ўхшаш ҳолатларини жоиз нарса деганим эмас. Мен бу мавзуънинг аҳли илм наздида қандай тушунилишини айтиб ўтдим, холос. Ҳар бир ҳаққа ўхшаган ботил ҳам бор. Кўзи очиқ билан кўр, зулмат билан нур тенг бўла олмас».
(Ибн Қоййим, «Ар-Руҳ». Иқтибос таржимаси Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфнинг «Тасаввуф ҳақида тасаввур» китобининг 257-бетидан олинди. Тошкент, Sharq, 2011й.).
Мазкур иқтибосларни ўқиган бемазҳаблар, ўзлари учун энг қадрли бўлган Ибн Таймия ва Ибн Қоййимни ҳам қабрпарастлар деб эълон қиладиларми?!
Ушбу мақоланинг ёзилишидан мақсад – кимнидир истиғоса ёки тавассул қилган ҳолда дуо қилишга даъват қилиш эмас, балки, ушбу амалларни руҳсат этилган деб ҳисобловчи мусулмонларни мушрик ёки кофир деб эълон қилишдан эҳтиёт бўлишга чорлашдир.
Токи, шариат чегарасидаги истиғоса ва тавассулни «ширк» деб, уни қилувчиларни «мушриклар» ва «қабрпарастлар» деб номловчилар, аслида, қуйидаги ривоятларда номлари келтириладиган саҳобалар, тобеъинлар, табаъа тобеъинлар ва кейинги давр уламоларини ҳам «қабрпараст мушриклар» деб таъкидлаётганларини билсинлар.
БИРИНЧИ РИВОЯТ
Ҳофиз Ибн Абу Шайба (ҳ. 159-235 й.) раҳимаҳуллоҳ ўзларининг «Ал-Мусаннаф» номли ҳадислар тўпламларида ривоят қиладилар:
حدثنا أبو مُعاويةَ عن الأَعْمَش عن أبي صالحٍ عن مالكِ الدار , قال : وكان خازِنَ عمرَ على الطَّعام , قال : أصابَ الناسَ قَحْطٌ في زَمَن عمرَ , فجاءَ رجلٌ إلى قبْر النبي صلى الله عليه وسلم , فقال : يا رسولَ الله , اِستسقِ لأمتِك فإنهم قد هلَكوا , فأُتيَ الرجلُ في المَنام فقيل له : اِئْتِ عمرَ فأقْرَئْه السلامَ , وأخبِرْه أنكم مَسقِيُّون وقلْ له : عليك الكَيْسَ , عليك الكَيْسَ , فأتى عمرَ فأخبرَه فبكَى عمرُ , ثم قال : يا ربّ لا آلُو إلا ما عجَزتُ عنه
Абу Муовия – Аъмашдан – Абу Солиҳдан – Молик ад-Дордан, у Умарнинг озиқ-овқат бўйича ҳазинабони эди – ривоят қилади:
«Умар розияллоҳу анҳунинг даврларида одамларга қаҳатчилик (қурғоқчилик) келди. Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қабрларига келиб:
«Ё, Расулуллоҳ! Умматингизга ёмғир сўраб беринг, албатта улар ҳалок бўлаётирлар», деди. Бас, унинг тушида бир одам келиб: «Умарнинг ёнига бориб, унга салом дегин ва ёмғир берилиши ҳақида хабар бергинда, унга: «Чаққон бўл, чаққон бўл» деб айт», деди.
У киши Умарнинг ҳузурига келиб хабар берган эди, Умар йиғладилар. Сўнгра у зот айтдилар: «Ё Роббим, бепарво бўлмайман, фақат ўзим ожиз бўлган нарса бундан мустасно».
(Ибн Абу Шайба, «Ал-Мусаннаф», 17/63-65; Жидда: 1427/2006).
Бу ривоят уммат муҳаддислари наздида ишончлидир. Ибн Хажар ал-Асқалоний «Фатҳ ал-Борий»да (2/494) ва Ибн Касийр «Ал-Бидоя ва ан-Ниҳая»да (7/91) айтишларича, ровийлар исноди ишончлидир.
Ушбу ривоятни яна Ибн Хажар ал-Асқалоний «Ал-исоба фи тамйизис саҳоба»да, Ибн Абдул-Барр «Ал-Истиаб фи маърифатил асҳоб»да, Абу Бакр Байҳақий «Далоил ан-Нубувва»да, Имом Бухорий «Тарих ал-Кабир»да, Абу Яъло ал-Ҳалилий «Ал-Иршод фи маърифати уламоил ҳадис»да, Ал-Бағовий «Ал-Фазоил»да, Жалолуддин Ас-Суютий «Жомиул аҳодис»да, Алоуддин Али ал-Муттақий «Канзул уммал фи сунанин ақвал вал афъал»да келтирганлар. Уларнинг ҳеч бирлари буни ширк демаганлар.
ИККИНЧИ РИВОЯТ
Ҳофиз Абу Бакр Байҳақий (ҳ.384–458й.) раҳимаҳуллоҳ ўзларининг «Шуабул Иймон» китобида ривоят қиладилар:
أخبرنا أبو علي الرُّوذْباري، حدثنا عمرُو بن محمدِ بن عمرُو بن الحسين بن بَقِيّة، إملاءً، حدثنا شُكْرٌ الهَرَوِي، حدثنا يزيدُ الرَّقَّاشِي، عن محمد بن رَوْحِ بن يزيدَ البصْري، حدثني أبو حَرْبٍ الهِلالي، قال: حجَّ أعْرابيٌّ فلمّا جاءَ إلى بابِ مسجد رسول الله صلى الله عليه وسلم أناخَ راحلتَه فعقَلها ثم دخَل المسجد حتى أتَى القبرَ ووقَف بحِذاء وجْه رسول الله صلى الله عليه وسلم، فقال: بأبي أنت و أمي يا رسولَ الله ! جئتك مُثْقَلًا بالذنوب والخَطايا , أستشفعُ بك على ربك ؛ لأنه قال في محكم كتابه :
{وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً}، وقد جئتك بأبي أنت وأمي مُثْقَلًا بالذنوب والخطايا أستشفع بك على ربك أن يغفِر لي ذنوبي، وأن تُشفَّعَ فيَّ
ثم أقبلَ في عُرْضِ الناس، وهو يقول:
يَا خَيْرَ مَنْ دُفِنَتْ بِالْقَاعِ أَعْظُمُهُ… فَطَابَ مِنْ طِيبِهِنَّ القَاعُ وَالأََكَمُ
نَفْسي الفِدَاءُ لِقَبْرٍ أَنْتَ سَاكِنُهُ… فِيهِ العَفَافُ ، وَفِيهِ الجُودُ وَالكَرَمُ
Абу Харб ал-Ҳилолий айтадилар:
«Бир аъробий ҳаж қилди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг масжидлари эшигининг олдига келиб, уловини боғлади. Сўнгра масжидга кирди ва қабрнинг олдига келиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайғи ва салламга юзланиб айтди:
«Ота онам сизга фидо бўлсин, ё Расулуллоҳ! Ҳузурингизга гуноҳлар ва хатолар юки билан келдим. Сиздан Роббингизга шафоатчи бўлишингизни сўрайман. Зеро, У Китобининг муҳкам оятида айтган:
«Агар улар ўзларига ўзлари зулм қилган чоғларида ҳузурингга келиб, Аллоҳга истиғфор айтганларида ва Пайғамбар ҳам улар учун истиғфор айтганида эди, албатта, Аллоҳ тавбаларни қабул этгувчи ва раҳмли Зот эканлигини топган бўлур эдилар». (Нисо сураси, 64-оят).
Ҳузурингизга гуноҳлар ва хатолар юки билан келдим, ота онам сизга фидо бўлсин! Сиздан Роббингизга шафоатчи бўлишингизни сўрайман, менинг гуноҳларимни мағфират қилсин ва сизнинг менга нисбатан шафоатингизни қабул айласин».
Сўнгра у одамларнинг олдига келди ва у айтар эди:
«Эй, ерда дафн қилинган яхшилар ичида энг буюги,
Унинг шарафи ила ер ва водий бўлди шарафли.
Сен сокинлик топган қабрга мен фидо бўлайин,
Унда бордир софлик, меҳр ва мурувват».
(Абу Бакр Байҳақий, «Шуабул иймон», 6/60; Мактабату Рушд: 1423/2003).
Бу ривоятни ўз санадлари билан қуйидаги уламолар ҳам келтирганлар:
Ибн Жавзий «Мусирул ғаромис сакин ила ашрафил амакин»да;
Ибн Асокир «Мужамуъ Шуюх»да;
Ибн Ҳажар «Ад-дурар ас-самина»да.
Шунингдек, уни «Сизнинг ҳузурингизга мен учун истиғфор айтишингиз учун келдим», деган лафз билан Жалолуддин Ас-Суютий «Жомиул аҳодис»да ва Алоуддин Али ал-Муттақий «Канзул уммал фи сунанин ақвал вал афъал»да ривоят қилганлар.
УЧИНЧИ РИВОЯТ
Ҳофиз Жалолуддин ас-Суютий (ҳ.849-911й.) раҳимаҳуллоҳ Ҳофиз Абу Саъд ас-Самъонийдан (ҳ. 506-562 й.) ривоят қиладилар:
وقال ابن السمعاني في الدلائل : أخبرنا أبو بكر هبة الله بن الفرج أخبرنا أبو القاسم يوسف بن محمد بن يوسف الخطيب أخبرنا أبو القاسم عبد الرحمن بن عمر بن تميم المؤدب حدثنا علي بن إبراهيم بن علان أخبرنا علي بن محمد بن علي حدثنا أحمد بن الهيثم الطائي حدثني أبي عن أبيه عن سلمة بن كهيل عن أبي صادق عن علي بن أبي طالب — رضي الله عنه — قال : قدم علينا أعرابي بعد ما دفنا رسول الله — صلى الله عليه وسلم — فرمى بنفسه على قبر النبي — صلى الله عليه وسلم — وحثا من ترابه على رأسه ، وقال : يا رسول الله ، قلت فسمعنا قولك ووعيت عن الله فأوعينا عنك ، وكان فيما أنزل الله عليك : ( ولو أنهم إذ ظلموا أنفسهم جاءوك فاستغفروا الله واستغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابا رحيما ) وقد ظلمت نفسي وجئتك تستغفر لي ، فنودي من القبر أنه قد غفر لك
Ибн Самъоний «Долоил» китобида айтади:
Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, у киши айтдилар:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни дафн қилганимиздан кейин ҳузуримизга бир аъробий келди ва Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қабрларига ўзини отди. Бошига қабрнинг тупроғини сочиб, айтди:
«Эй Расулуллоҳ, сиз сўзлардингиз, биз эса сўзларингизни эшитардик. Сиз Аллоҳдан қабул қилардингиз, биз эса сиздан қабул қилардик. Аллоҳ сизга нозил қилганлар ичида бундай оят бор:
«Агар улар ўзларига ўзлари зулм қилган чоғларида ҳузурингга келиб, Аллоҳга истиғфор айтганларида ва Пайғамбар ҳам улар учун истиғфор айтганида эди, албатта, Аллоҳ тавбаларни қабул этгувчи ва раҳмли Зот эканлигини топган бўлур эдилар». (Нисо сураси, 64-оят).
Мана мен нафсимга зулм қилган ҳолда мен ҳаққимда истиғфор айтишингиз учун келдим». Бас, қабрдан: «Батаҳқиқ, мағфират қилиндинг», деган нидо эшитилди».
(Жалолуддин Ас-Суютий, «Ал-Хави лил-Фатава», 3/390).
Шунингдек ушбу ривоятни Алий бин Абу Толиб розияллоҳу анҳудан қуйидаги уламолар ўз тафсир китобларида келтирганлар:
Имом Қуртубий (ҳ. 600-671 й.), Абу Исҳоқ Саълабий (ваф. ҳ. 427 й.), Абу Ҳаййон Наҳвий (ҳ. 654-745 й.) ва Ҳафизуддин ан-Насафий (ваф. ҳ. 710 й.) раҳматуллоҳи алайҳим.
ТЎРТИНЧИ РИВОЯТ
Имом Нававий (ҳ. 631-676 й.) «Таҳзиб ал-асмаъ вал луғат» китобида саҳоба Уқба ибн Амирнинг таржимаи ҳолида айтадилар:
وشهد فتوح الشام، وهو كان البريد إلى عمر بن الخطاب، رضى الله عنه، بفتح دمشق، ووصل المدينة فى سبعة أيام، ورجع منها إلى الشام فى يومين ونصف بدعائه عند قبر رسول الله — صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ — وتشفعه به فى تقريب طريقه.
«У Шомнинг фатҳида иштирок этиб, Дамашқнинг фатҳ этилганлиги ҳақида Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга юборилган хабарчи бўлган эди. У Мадинага етти кунда етиб борди. Қайтишда эса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қабрлари ёнида дуо қилиб, у зотдан йўлни қисқартилиши ҳақида шафоат сўраганлиги сабабли, икки ярим кунда Шомга қайтиб келди».
(Имом Нававий, «Таҳзиб ал-асмаъ вал луғат»).
БЕШИНЧИ РИВОЯТ
Моликий мазҳабининг имомларидан бўлмиш Қози Иёз (ҳ. 476-544й.) раҳимаҳуллоҳ ўзларининг «Аш-Шифо би таърифи ҳуқуқил Мустафо» ҳамда «Тартибул мадорик ва тақрибул масолик ли маърифати аълами мазҳаби Молик» китобида, Имом Молик раҳимаҳуллоҳдан қуйидаги ривоятни келтирадилар:
حدثنا القاضي أبو عبدِ الله محمدُ بن عبدِ الرحمن الأشْعَري ، وأبو القاسمِ أحمدُ بن بقيِّ الحاكِم ، و غيرُ واحدٍ ، فيما أجازونيه ، قالوا : أنبأنا أبو العباس أحمدُ بن عُمَرَ بن دِلْهاثٍ ، قال : حدثنا أبو الحسن علي بن فِهْرٍ ، حدثنا أبو بكر محمدُ بنُ أحمدَ بن الفرَج ، حدثنا أبو الحسن عبدُ الله بن المُنْتاب ، حدثنا يعقوب بن إسحاقَ بن أبي إسرائيل ، حدثنا ابن حُمَيْدٍ: ناظرَ أبو جعفرٍ أميرُ المؤمنين مالكاً في مسجدِ رسولِ الله صلى الله عليه وسلم, فقال له مالك : يا أميرَ المؤمنين لا ترفعْ صوتك فى هذا المسجد ، فإن الله تعالى أدَّب قوما فقال: { لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تَشْعُرُونَ } ومدَح قوما فقال { إن الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ }, وذمَّ قوما فقال: { إَنَّ الذين يُنَادُونَكَ مِن وَرَآءِ الْحُجُراتِ أَكْثَرُهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ } وإِنَّ حرمتَه ميْتا كحرمتِه حيّا, فاسْتكانَ لها أبو جعفرٍ وقال: يا أبا عبدِ الله أأستقبِلُ القبلة وأدعُو, أم أستقبل رسولَ الله صلى الله عليه وسلم؟ فقال: ولِمَ تصرِف وجهَك عنه, وهو وسِيلتُك, ووسيلة أبيك آدمَ عليه السلام إلى اللهِ تعالى يومَ القيام؟ بل اسْتقبِلْه, واستشفِعْ به, فيُشفِّعَه الله, قال الله تعالى : { وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً
Ибн Ҳумайд ривоят қилади:
«Мўминлар амири Абу Жаъфар (аббосийларнинг иккинчи ҳалифаси) Имом Молик билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг масжидларида мунозара қилди. Молик унга айтдилар: «Эй, мўминлар амири! Бу масжидда овозингизни юқори кўтарманг! Албатта, Аллоҳ Таоло бир қавмга одоб бериб айтганки: «Эй иймон келтирганлар! Овозингизни Пайғамбар овозидан юқори кўтарманг ва унга бир-бирингиз ила сўзлашгандек дағал сўз айтманг, ўзингиз сезмаган ҳолда амалларингиз ҳабата бўлиб қолмасин» (Ҳужурот сураси, 2-оят).
Ҳамда бир қавмни мақтаб айтган: «Албатта, Расулуллоҳнинг ҳузурида овозларини пастлатганлар, ана ўшалар Аллоҳ қалбларини тақвога имтиҳон қилган зотлардир. Уларга мағфират ва улкан ажр бор» (Ҳужурот сураси, 3-оят).
Аллоҳ баъзиларни мазаммат қилиб айтганки: «Албатта сени ҳужралар ортидан чақираётганларнинг кўплари ақл ишлатмаслар» (Ҳужурот сураси, 4 оят). Ва албатта, у зотнинг ўлимларидан кейинги ҳурматлари, худди ҳаётлик даврларидаги ҳурматлари кабидир!».
Абу Жаъфар у кишига бўйсунди ва: «Эй, Абу Абдуллоҳ! Мен қиблага юзланиб дуо қилайми ёки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга юзланибми?», деб сўради. Имом Молик унга айтдилар: «У зот Қиёмат кунида Аллоҳ таолога сизнинг василангиз ҳамда отангиз Одам алайҳиссаломнинг василаси бўлган ҳолда, у зотдан юзингизни бошқа тарафга нимага бурасиз? Балки, у зотга юзланинг, Аллоҳ шафоатни қабул қилиши учун у зотдан шафоат сўранг. Аллоҳ Таоло айтади: «Агар улар ўзларига зулм қилган чоғларида ҳузурингга келиб, Аллоҳга истиғфор айтганларида ва Пайғамбар ҳам улар учун истиғфор айтганида эди, албатта, Аллоҳ тавбаларни қабул этувчи ва раҳмли зот эканини топган бўлур эдилар» (Нисо сураси, 64-оят).
(Қози Иёз. «Аш—Шифо», 595-596-бетлар. «Дарул китаб ал-арабий», 1404/1984).
Шунингдек, Имом Молик раҳимаҳуллоҳ билан боғлиқ ушбу воқеани қуйидаги олимлар келтирганлар:
Имом ас-Субкий «Шифаус сиқам фи зиярати хойрил анам»да, ас-Самхудий «Хуласатул вафа би ахбари дорил Мустафо»да, Ибн Зиё «Тариху Макка ал-мушаррафа вал масжидил Ҳарам»да, ал-Қасталоний «ал-Маваҳибул ладунийя бил минахил Муҳаммадия»да, Ибн Хажар ал-Маккий «ал-Жавҳарул муназзам» и «Туҳфатуз заввар»да, Зарқоний «Шарҳул маваҳиб»да, аш-Шомий «Субулул ҳуда вар рашад фи сироти хойрил ибод»да, Ибн Мулаққин «Ғоаятус савл фи хосаисир Расул»да, Ибн Жамоъа и бошқалар.
Мазкур ривоят санади:
Ҳофиз Ибн Зиё Муҳаммад ибн Аҳмад (ҳ.789-854й.) «Тариҳу Макка» китобида айтадилар:
رواه الحافظ ابن بَشْكُوَال ، ثم القاضي عياض رحمه الله في » الشفاء » . قال ابن جماعة: ولا يلتفت إلى قول من زعم أنه موضوع، لهواه الذي أراده
«Уни Ҳофиз Бушковал, сўнгра Қози Иёз раҳимаҳуллоҳ «аш-Шифо»да ривоят қилганлар. Ибн Жамоъа айтадилар: «Уни гўёки тўқима гап деб таъкидловчи ҳавои нафсига эргашганнинг сўзларига эътибор берилмайди».
Ҳофиз Аҳмад ал-Қасталоний (ҳ.851-923й.) раҳимаҳуллоҳ ўзларининг «ал-Маваҳибул ладуния» китобида (8/304) Имом Молик ҳақидаги ривоятни келтиргандан сўнг айтадилар:
وقد روى هذه القصّة أبو الحسن عليّ بن فِهْر في كتابه » فضائل مالك » بإسناد لا بأس به وأخرجها القاضي عياض في الشّفاء من طريقه عن شيوخ عدّة من ثقات مشايخه
«Батаҳқиқ, ушбу воқеани Абул Ҳасан Алий ибн Фиҳр «Фазоилу Молик» китобида «Лаа баъса биҳи» (ҳеч қандай камчилик йўқ) исноди билан ривоят қилган. Шунингдек, уни Қози Иёз «аш-Шифо»да унинг тариқаси ила, ишончли машойихлар бўлмиш унинг кўплаб шайхларидан ривоят қилгандир».
Имом Аш-Шиҳоб адл-Хафажий (ҳ.977-1069й.) ўзларининг «Насимур рияд фи шарҳи Шифоил Қози Иёз» номли китобида (4/486) айтадилар:
وفي هذا رد على ما قاله ابن تيمية من أن استقبال القبر الشريف في الدعاء عند الزيارة أمر منكر لم يقل به أحد ولم يرو إلا في حكاية مفتراة على مالك، يعنى هذا القصة التي أوردها المصنف رحمه الله هنا ، ولله دَرُّه حيث أوردها بسند صحيح وذكر أنه تلقَّاها عن عدة من ثقات مشايخه
«Бунда, Ибн Таймиянинг қуйидаги сўзларига раддия бордир: «Зиёрат вақтида қабри шарифга юзланиб дуо қилиш мункар (ёмон) ишдир. Моликка нисбатан бўҳтон ҳикоядан ташқари, бу ҳақида ҳеч ким айтмаган ва ривоят қилмаган». Яъни, у (ибн Таймия) бўҳтон деб мусанниф (Қози Иёз) раҳимаҳуллоҳ келтирган воқеани назарда тутмоқда. Аллоҳга қасамки, (Қози Иёз) мақтовга лойиқдир, чунки уни саҳиҳ иснод ила келтирган бўлиб, бу ривоятни ўзининг кўплаб ишончли машойихларидан олганлигини айтган».
ОЛТИНЧИ РИВОЯТ
Имом Ибн Касийр (ҳ. 701-774) ўзларининг «Тафсирул Қуръанил азийм» китобида, Нисо сурасининг 64-оятининг тафсирида айтадилар:
وقد ذكَر جماعة منهم: الشيخ أبو نصْر بنُ الصَبَّاغ في كتابه «الشامل» الحكاية المشهورة عن العُتْبي، قال: كنت جالسا عند قبر النبي صلى الله عليه وسلم، فجاء أعرابي فقال: السلام عليك يا رسولَ الله، سمِعْتُ الله يقول: { وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا } وقد جئتك مستغفرًا لذنبي مستشفعًا بك إلى ربي ثم أنشأ يقول:
يَا خَيْرَ مَنْ دُفِنَتْ بِالْقَاعِ أَعْظُمُهُ… فَطَابَ مِنْ طِيبِهِنَّ القَاعُ وَالأََكَمُ
نَفْسي الفِدَاءُ لِقَبْرٍ أَنْتَ سَاكِنُهُ… فِيهِ العَفَافُ ، وَفِيهِ الجُودُ وَالكَرَمُ
ثم انصرف الأعرابيُّ فغلَبتْني عيْني، فرأيتُ النبيَّ صلى الله عليه وسلم في النوْم فقال: يا عُتْبى، اِلحَقْ الأعرابيَّ فبشِّرْه أن الله قد غفَر له
«Бир жамоат кишилар, жумладан Шайх Абу Наср ибн Соббаъ (шофеъий мазҳабининг уламоларидан, ҳижрий 477 йилда вафот этган) ўзининг «Аш-Шомил» китобида Утбийдан (моликий мазҳабининг атоқли уламоларидан, унинг «Ал-Утбия» китоби ушбу мазҳабнинг асосларидан ҳисобланади, ҳижрий 255 йилда вафот этган) ривоят қилинган машҳур ҳикояни келтирадилар. Утбий айтадилар:
«Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қабрларининг ёнида ўтирган эдим. Бир аъробий келиб айтди: «Ассалому алайка ё Расулаллоҳ. Аллоҳ таолонинг қуйидагиларни айтганини эшитдим:
«Агар улар ўзларига ўзлари зулм қилган чоғларида ҳузурингга келиб, Аллоҳга истиғфор айтганларида ва Пайғамбар ҳам улар учун истиғфор айтганида эди, албатта, Аллоҳ тавбаларни қабул этгувчи ва раҳмли Зот эканлигини топган бўлур эдилар». (Нисо сураси, 64-оят).
Ҳузурингизга гуноҳларимдан истиғфор айтиш учун келдим. Сиздан Роббингизга шафоатчи бўлишингизни сўрайман». Сўнгра у шеър иншо қилди:
«Эй, ерда дафн қилинган яхшилар ичида энг буюги, унинг шарафи ила ер ва водий бўлди шарафли. Сен сокинлик топган қабрга мен фидо бўлайин, унда бордир софлик, меҳр ва мурувват».
Сўнгра аъробий кетди ва кўзим уйқуга илинди. Тушимда Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламни кўрдим. У зот: «Эй Утбий! Аъробийга етиб олгинда, Аллоҳ албатта уни мағфират қилганлиги ҳақида башорат бер», дедилар.
(Ибн Касийр, «Тафсирул Қуръанил азиийм», 4/140; Мактабату Қуртуба).
Ушбу ривоятни қуйидаги уламолар ҳам келтирганлар:
Ибн Қуддома ал-Мақдисий «ал-Муғний»да, Ибн Асокир «Муъжаму Шуюх»да, Абул-Яман Ибн Асокир «Итхаф аз-зоир»да, Муҳиббуддин ат-Тобарий «Ғоятул иҳкам фи аҳадисил аҳкам» ва бошқа кўплаб олимлар.
ЕТТИНЧИ РИВОЯТ
Ҳофиз, Имом Шамсуддин Заҳабий (ҳ. 673-748 й.) ўзларининг «Сияру аъламин нубало» номли китобининг Исфаҳоннинг буюк муҳаддиси бўлмиш Имом Ибн Муқрийга бағишланган қисмида, унинг ўзидан ривоят қилинган, у ва яна икки буюк муҳаддислар – Имом Табароний (ҳ. 260-360 й.) ва Имом Абу Шайх Асбаҳоний (274-369 й.) иштирокида содир бўлган қуйидаги воқеани келтирадилар:
كنتُ أنا والطَّبَراني، وأبو الشيخ بالمدينة، فضاقَ بنا الوقتُ، فواصلْنا ذلك اليومَ، فلمّا كان وقتُ العِشاء حضَرتُ القبرَ، وقلتُ: يا رسولَ الله الجُوع ، فقال لي الطَّبَراني: اجلِسْ، فإما أن يكونَ الرِّزقُ أو الموتُ. فقمتُ أنا وأبو الشيخ، فحضَر البابَ عَلَويُّ، ففتَحْنا له، فإذا معه غلامان بقُفَّتين فيهما شئٌ كثيرٌ، وقال: شكَوْتمُوني إلى النبي صلى الله عليه وسلم ؟ رأيتُه في النوم، فأمَرَني بحمْل شئٍ إليكم
Абу Бакр ибн Абу Алийдан ривоят қилинади, ибн ал-Муқрий айтди:
«Мен, Табароний ва Абу Шайх (Асбаҳоний) Мадинада эдик. Ўша вақтда (таомдан) танқисликка учрадик. Бу кунда тўхтовсиз рўза тутардик. Хуфтон намозининг вақти кирганда, мен (Расулуллоҳнинг) қабрлари ёнига келиб: «Ё Расулуллоҳ! Очлик!», дедим. Табароний менга: «Ўтир. Энди – ёки ризқ келади ёки ўлим», деди. Мен ва Абу Шайх намозга турдик. Эшик ёнига Алий (розияллоҳу анҳу)нинг авлодидан бир киши келди. Унга эшикни очдик. Унинг ёнида иккита ғулом ҳам бўлиб, уларнинг қўлида иккита катта саватда кўп нарсалар бор эди. У айтди: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга менинг устимдан сизлар шикоят қилганмидинглар? У зотни тушимда кўрдим. Сизларга бирор нарса келтиришимни буюрдилар».
(Шамсуддин Заҳабий, «Сияру аламин нубало», 16/400-401).
Мазкур воқеани имом Заҳабий яна «Тазкиратул Ҳуффоз» номли китобида ҳам келтирганлар. Шунингдек, уни Аллома ибн Жавзий ўзларининг «Ал-Вафа би таърифи фазоилил Мустафо» китобида келтирганлар. Бу уламолар томонидан буюк муҳаддис ибн Муқрийнинг бу «ширки»ни (яъни баъзи бир одамлар «ширк» деб таъкидлайдиган бу ишни) ҳеч қандай эътирозсиз келтирганлар.
давоми бор…
Uzbek