Европа Комиссияси Европа компанияларини давлат ёрдам берадиган хорижий рақобатчилардан ҳимоя қилишга қарор қилди. Янги қонун лойиҳаси агар хорижий компания Европани сотиб олмоқчи бўлса ёки тендерда иштирок этса давлат томонидан бериладиган субсидиялар тўғрисида огоҳлантириши шарт. Ушбу чора биринчи навбатда Хитой компанияларига қарши қаратилган: Европа ўз иқтисодиётига Хитойнинг таъсир қилишидан чарчай бошлайди. Чехия халқаро ишлар ассоциацияси мутахассиси Филипп Сзебок Брюссел ва Пекин ўртасидаги зиддиятли муносабатлар ҳақида гапирди.
Декабрь ойи охирида Хитой ва Европа Иттифоқи кутилмаганда Инвестициялар бўйича кенг қамровли битимнинг асосий бандларини келишиб олдилар, гарчи бир неча ой олдин музокаралар боши берк кўчага киргандай туюлди. Жараённинг охири Пекин учун энг муҳим геосиёсий ғалаба деб ҳисобланди. Байден жамоасининг Хитойга нисбатан позициясини мувофиқлаштириш ва келишув билан кутишга чақириқлари жавобсиз қолди: Европа Иттифоқи Оқ Уйдаги ўзгаришларга қарамай АҚШнинг Пекинга нисбатан позициясини қабул қилмоқчи эмаслигини аниқ айтди. Бундан ташқари, бу пандемия ҳукм сурган Европага қарши бир йиллик агрессив Хитой дипломатиясидан кейин содир бўлди. Хитойлик дипломатлар ва оммавий ахборот воситалари Европа Иттифоқига таниқли «Бўри Жангчи» блокбастери услубидаги дезинформация кампанияларни олиб боришди.
Бироқ, Хитой ва Европа Иттифоқи ўртасидаги илиқлик узоқ давом этмади. Март ойининг ўзидаёқ Европа Иттифоқи Шинжон вилоятидаги уйғурлар ва бошқа озчиликларни қатағон қилишда иштирок этган тўрт расмий ва битта ташкилотга қарши санкцияларни маъқуллади. Санкциялар 1989 йилги Тиананмен майдонидаги воқеалардан кейин кўп йиллар давомида биринчи бўлиб амалга оширилди.
Пекиннинг қарши санкциялари бешта МЕП, учта миллий парламент аъзолари, Европа Иттифоқининг иккита органи, иккита нодавлат ташкилот ва ҳаттоки Хитой бўйича иккита мутахассисга қаратилган. Европада Хитойнинг ассиметрик жавоби қатъиян рад этилди. Европа Парламенти, агар санкциялар бекор қилинмаса, инвестиция шартномасини ратификация қилмаслигини аниқ айтди. Энди Хитой ва Европа Иттифоқи ўртасидаги муносабатлар манзараси бир неча ой олдин бўлганидан тубдан фарқ қилади.
2016 йилдан бери Европа Иттифоқи Хитойга бўлган муносабатини аста-секин қайта кўриб чиқмоқда. 2019 йилда мамлакат «музокаралар олиб борувчи шерик, иқтисодий рақиб ва тизимли рақиб» деб номланди. Ва бу учлик ҳали ҳам Европа Иттифоқининг Хитой сиёсатини белгилайди. Ва, барча салбий нарсаларга қарамай, шериклик компоненти устунлик қилади. Инвестиция тўғрисидаги битим, Хитой муҳим соҳаларда тараққиётга эришишда иштирок этиши кераклиги ва иштирок этиши мумкин бўлган мантиқнинг энг яхши намунаси бўлди.
Ушбу ёндашув асосан Франция ва Германия томонидан тарғиб қилинган. Ангела Меркел Пекин билан иқтисодий ҳамкорликни кенгайтиришнинг ягона ва кучли тарафдори бўлиб, шу билан бирга инсон ҳуқуқлари каби бошқа соҳалардаги зиддиятлар ва бўлинишларни яширган. Меркел инвестиция келишувини якунлашда ҳал қилувчи рол ўйнади ва шу билан Германиянинг 2020 йил иккинчи ярмида Европа Иттифоқига раислигининг асосий вазифаларидан бирини бажарди.
Германиянинг таниқли MERICS, илмий-тадқиқот марказига ҳам қаратилган Хитойнинг қарши санкцияларига қарши халқ норозилигига қарамай, Меркел ўзининг вақт синовидан ўтган Хитой сиёсатига содиқ қолди. Хитой раҳбарлари билан музокараларида у ҳеч қачон санкцияларни эсламади, фақат фарқларни айтиб берди ва диалогнинг муҳимлигини таъкидлади.
Ва шу билан бирга, Европа Иттифоқи узоқ вақтдан бери Хитой билан муносабатларда соддаликни кўрсатмади. Доимий ўзаро таъсир орқали муносабатлардаги номутаносибликни камайтириш учун Европа Иттифоқи бир вақтнинг ўзида муаммоларни бир томонлама ҳал қилиш учун ички механизмлардан фойдаланишни бошлади. Масалан, Европа 2019 йилда инвестицияларни текшириш механизмини тасдиқлади. Гарчи у Хитой учун махсус яратилмаган бўлса-да, Пекин Европа иқтисодиётининг стратегик ва нозик соҳаларига йўналтирилган сармояларнинг кўплиги уни яратиш учун асосий туртки бўлди. Ушбу механизмдан фойдаланишнинг энг ёрқин намунаси – бу Италиянинг жорий йил апрель ойида Италиянинг яримўтказгичли компанияни ўз назоратига олишга уринишларини блокировка қилишидир.
Шунингдек, ўтган йилнинг апрель ойи охирида Европа Комиссияси Хитой компанияларига бевосита таъсир кўрсатадиган жарималар ундириш ва операцияларни блокировка қилиш бўйича янги қоидаларни таклиф қилди. Бундан ташқари, Европада ҳукумат шартномалари бозорига киришни очадиган қоидаларни қайта ёзиш вақти келгани ҳақида тушунча пишди. Европа Иттифоқида Хитой компаниялари асосан автомобиль йўллари, кўприклар ва темир йўллар қурилишидан тортиб то электр узатиш линияларигача бўлган давлат шартномалари бўйича фойдали бозорга кириш ҳуқуқига эга. Wall Streat Journal нашрининг ёзишича, Пекинга тегишли ёки субсидияланган конгломератлар нархларни ўз рақобатчиларига нисбатан 30 фоизга арзонроқ таклиф қилмоқдалар ва шу билан биргина 2020 йилда 2 триллион евролик шартномаларда ютиб чиқдилар. Бунга энг яхши мисол – Хорватиядаги Пелжесак кўприги: Хитойнинг China Road and Corp Bridge компанияси. Европа Иттифоқи томонидан молиялаштириладиган объектни қуриш бўйича тендерда ғолиб бўлди. Шу билан бирга, Европа компанияларига Хитойда давлат шартномалари билан ишлашга деярли рухсат берилмайди.
Аммо бу қадриятга асосланган ёндашув ва Хитойга қарши туришга тайёрлик ижроия даражасида сиёсатга эндигина кириб келмоқда – «иқтисодиёт ҳамма нарсадан устун» шиори ҳали ҳам ҳукмронлик қилмоқда. Айнан у сиёсий жараёнларнинг боришини белгилайди. Инвестиция келишувига келсак, Хитой ўзининг қарши санкциялари билан Европа парламентидаги бир қатор парламент фракцияларини ўзига қарши қўйганига қарамай, миллий ҳукуматлар билан биргаликда уни тасдиқлаши керак.
Европа Иттифоқи ёндашувни ўзгартиришга шошилиб, ўзгаришларга дош беролмаяпти ва бундай танқидлар Европа дуч келадиган ҳар қандай ташқи сиёсий муаммоларга тегишли. Шунга қарамай, Европа Иттифоқи аста-секин, лекин ишонч билан Хитойга нисбатан қатъиятли сиёсатни шакллантирмоқда: шерик тобора кўпроқ рақиб ва ҳатто рақиб хусусиятларини эгалламоқда.
Европа Иттифоқининг Хитой сиёсатининг кейинги йўналишини белгилайдиган муҳим воқеа Германияда октябрь ойида бўлиб ўтган сайловлар бўлади. Канцлер Меркел истеъфога чиқади ва у билан Германиянинг Пекинга нисбатан ҳозирги сиёсати ҳам кетиши мумкин, чунки бу Германиянинг ўзи ва бошқа Европа мамлакатларидаги ўзгарувчан сиёсий кайфиятларга мос келмайди. Шуни таъкидлаш керакки, сайловлардан сўнг ҳукумат тузиш учун катта имкониятга эга бўлган «Яшиллар» аллақачон Хитой томон йўналишини кескин ўзгартиришга тайёр эканликларини билдирмоқдалар.
Uzbek