Ўзбек шарқшуноси, тарих фанлари доктори, Хофстра университети профессори Элёр Каримов билан суҳбат.
Мен уч авлод олимлар сулоласининг учинчи вакили – Элёр Каримов билан сиртдан таниш эдим. Марказий Осиёда ягона бўлган рангли-безакли журнал бош муҳаррири эканлигимда журналист Илмира Раҳматуллаева ажойиб ўзбек олимлари сулоласи ҳақида гапириб қолди ва улар ҳақида мақола тайёрлаш таклифини билдирди. Мақола жуда қизиқарли чиқди ва журналнинг олти бетида чоп этилди.
Орадан анча ўтиб, бундан бирор йил олдин «Ислом қонунчилигида Гендер масаласи ёки Бирлашган Араб Амирликларида эркаклар ва аёллар тенглиги тўғрисида» қизиқарли фактларни ўқиб қолдим, зеро мени дунё мамлакатларида одамларнинг яшаш тарзи жуда қизиқтирарди.
«Агар кимдир аёллар муносабатларида анъанавий ислом қонунларига ишонмаса, замонавий ҳаётга қарасинлар. Мен кўп йиллар БАА да яшадим, Форс кўрфазининг бошқа мамлакатларида бўлдим, маҳаллий ҳаётни кузатдим, солиштирдим ва ўргандим.
Минтақада фуқаролар ва бутун давлатнинг турмуш тарзи асоси мусулмон манбаи бўлган – шариат қонунларига бўйсунади ва шариат нормалари ҳуқуқнинг расмий (ҳуқуқий) манбаи сифатида қўлланилади.
Шундай қилиб, мен у ерда эътибор берган нарсам – бу жамиятдаги гендер муносабатларининг анча юқори даражада эканлиги бўлди. Мисол учун, эр ва хотин бир-бирига жуда ҳурматда, улар бир-бирига «сиз» деб мурожаат қилишади. Ўрта Осиёдаги каби манзара: олдинда – қўли чўнтакдаги эркак, орқасидан эса иккиталаб оғир халта кўтарган аёлни кўрмайсиз,
Аёл ҳуқуқ ва ҳурматга эга, давлат аёлларни иш ва таълим билан таъминлаш учун ҳамма нарсани қилади. У ҳатто ўзининг 8 мартга ўхшаш байрамини нишонлайди, бу пайтда жамият нафақат аёлларни улуғлайди, балки аёллар мамлакат юксалиши учун тинимсиз меҳнат қилаётгани билан фахрланади. Бунда аёллар судья, учувчи, тадбиркор, ҳукумат аъзоларидир. Зотан, БААнинг БМТдаги элчиси – аёл киши.
Ушбу байрамнинг шиорига эътибор беринг – Амирликда аёллар куни миллат аёлларининг мамлакат тараққиётидаги ҳиссаси ва ролини эътироф этиш учун нишонланади. Мусулмон аёл жамият, миллат, мамлакат тараққиётига қандай ҳисса қўшиши мумкинлигига мисолдир бу.
Менимча, замонавий ислом жамиятида аёлнинг мақоми қандай бўлиши мумкинлигини тушунишни истаганлар учун ҳам бу – муносиб мисол».
Биз ўзбекистонлик аёллари бирмунча ишонқирамай қарайдиган, ё ҳавас, ё инкор қиладиган бу мулоҳазалар Элёр Каримов, тарих фанлари доктори, Хофстра университети профессорининг (Нью-Йорк, АҚШ) фикрлари эди. Келинг, у билан батафсилроқ танишайлик.
Элёр Эрикович Каримов – ўзбек шарқшуноси, тарихчиси. Ўрта асрлар, Ўрта Осиёда ислом тарихи, сўфийлик, дипломатияга оид илмий ишлар муаллифи.
Профессор Элёр Каримов Тошкент давлат университетининг битирувчиси бўлиб, тарихчи ва шарқшунос, ўрта аср, ислом, тасаввуф ва дипломатика тарихи соҳасида қатор илмий ишлар муаллифи ҳамда ЮНЕСКОнинг Марказий Осиё тамаддуни тарихига бағишланган 6 жилдли ноёб тўпламнинг ҳаммуаллифи ҳисобланади. Шунингдек, Архив фондлари ва кутубхона коллекцияларининг қимматли ва нодир объектларини асрашга қаратилган Дунё хотираси Бутужаҳон ҳужжатли меросни муҳофаза қилиш ва уларни кенгайтириш бўйича ЮНЕСКО дастури қўмитасининг аъзоси ҳамдир.
Элёр Каримов АҚШ тадқиқот марказлари дастурларининг кўпгина изланишларида ҳам иштирок этган. 1995 йилдан Марказий Осиё Франция тадқиқотлар институтининг уюшган тадқиқотчиси. Жумладан, у Парижда Ижтимоий фанлар олий мактабида ҳам тадқиқотлар ўтказган.
1986 йилда Тошкент Давлат университетининг Шарқшунослик факультетининг “Хорижий Шарқ мамлакатлари тарихи” факультетини тамомлагандан сўнг Ўзбекистон Фанлар академияси Фалсафа ва ҳуқуқ институтига катта лаборант лавозимига қабул қилинган. Шу йили Ўзбекистон Фанлар академияси Тарих институти аспирантурасига ўқишга кирди.
Элёр Каримов аспирантурада сўфийлик илмини ўрганган.
1990 йилда “XV асрда Мавороуннаҳр руҳонийларининг ўрни, ўрни ва ижтимоий мавқеи” мавзусида номзодлик диссертациясини ҳимоя қилди.
1994-95 йилларда Индиана университетида чиғатой тилини ўрганган.
1998 йилда тарих фанлари доктори илмий даражасини олиш учун “XII-XV асрларда Ўрта Осиёдаги сўфийлик тариқатлари” мавзусида номзодлик диссертациясини ҳимоя қилган.
Элёр Каримов 1999 йилда Ўзбекистон ёш олимлари миллий жамиятига раис этиб сайланди.
2007 йилда Э.Е.Каримов Кеннан институтида (Вашингтон, АҚШ) ўз илмий изланишларини тақдим этди ва 2009 йилда у Вудро Вилсон халқаро тадқиқот марказининг турли мамлакатлар тадқиқотчиларига ажойиб қобилиятлари ва уникал тажрибаси учун тақдим этилган нуфузли резидент гранти соҳиби бўлди.
2016 йилда Элёр Каримов фавқулодда қобилиятга эга (АҚШ таснифи) олим сифатида тан олинди ва ЭБ1-А “даҳо визаси” га эга бўлди.
Ҳозирда Нью-Йорк, АҚШнинг Хофстра университети профессори.
Э.Каримов қатнашган ЮНЕСКО доирасидаги тадбирлар
1996 йил октабрь ойида ЮНЕСКО Котибияти Элёр Каримовга Хирояма/ЮНЕСКО Ипак йўли грантини берди. Элёр Каримов 2000 йилда Ўзбекистонда бўлиб ўтган ЮНЕСКОнинг Динлараро мулоқот бўйича “Тасаввуф ва динлараро мулоқот” халқаро конгрессида маъруза билан иштирок этди.
2002 йилда Сиан (Хитой) шаҳрида бўлиб ўтган ЮНЕСКОнинг Ипак йўли бўйлаб халқаро симпозиуми – “ЮНЕСКО халқаро симпозиуми 2002” иштирокчиси.
2005 йилдан бери ЮНЕСКО томонидан Жазоирда ташкил этилган “Сўфизм, Маданият, Мусиқа” (Тасаввуф, Маданият, Мусиқа) конференциясининг доимий иштирокчисидир.
У ЮНЕСКОнинг Марказий Осиё цивилизациялари тарихига бағишланган олти жилдлик ноёб туркум – “Ўрта Осиё цивилизациялари тарихи” муаллифларидан биридир.
2014 йилда Элёр Каримов ЮНЕСКОнинг архив фондлари ва кутубхона фондларининг қимматли мерос объектларини асраб-авайлаш ва ундан фойдаланиш имкониятларини кенгайтиришга қаратилган “Жаҳон хотираси” Жаҳон ҳужжатли меросини муҳофаза қилиш дастури қўмитасининг аъзоси этиб сайланди.
Бу олимнинг насл-насаби ҳақида ҳам маълумот бериш учун ўзбекистонлик аҳли илмларимизнинг биридан иқтибос келтираман:
«Элёр Каримов биринчи ўзбек адабиётшуносларидан бири, Навоий ҳақидаги дастлабки илмий асар муаллифи Олим Шарафуддиновнинг набираси, ўзбек жадидлари фаолиятига ўша машъум 70-йилларда ижобий таъриф бериб, илмдан қувилган, монографияси сотувдан олиб ташланиб, докторлик диссертациясини узоқ 20 йилдан кейингина ҳимоя қилган таниқли олим, профессор, филология фанлари доктори Эрик Каримовнинг ўғлидир.
Элёр Каримов 35 ёшида тарих фанлари доктори илмий даражасига эга бўлган.
Бугун бу ватандошимиз АҚШнинг Нью-Йорк шаҳрида дунёнинг катта илмий марказларидан бирида фаолият юритмоқда. Тўғри, бугунги глобал дунёда инсоннинг муваффақиятлари фақат ўзиники, халқиники эмас, балки бутун инсониятникидир». (Илмира Раҳматуллаева Ўз ЖОКУ кафедра мудири)
Мен Элёр Каримовнинг айнан кўпчиликни қизиқтириб келаётган, айниқса, шу бугун жуда долзарб бўлган бир неча саволларга жавоб бера олиши мумкин бўлган мутахассис олим эканлигидан жуда хурсанд бўлдим, фикр билдиришга маънавий ҳақи борлиги учун ҳам у билан мана шу суҳбатни ташкил қилишга жидду жаҳд қилдим.
Мавлуда Тошпўлатова:
- Элёр Эрикович, “Диний эркинликлар сарҳади қаерда ва хавфсизлик қаердан бошланади» деган мавзу бугунги кунда Ўзбекистонда долзарб бўлиб турибди.
Элёр Каримов (Ўзбек шарқшуноси, тарих фанлари доктори, Хофстра университети профессори):
–Авваламбор халқаро тажрибага мурожаат қилайлик.
Бирлашган миллатлар ташкилоти (United Nations) Бош Ассамблеяси 1948 йил 10 декабрда Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясини (Universal Declaration of Human Rights) қабул қилди. Ушбу декларацияда дин эркинлигига алоҳида эътибор берилган.
2-МОДДА
Ҳар бир инсон ирқи, тана ранги, жинси, тили, дини, сиёсий ёки бошқа эътиқодларидан, миллий ёки ижтимоий келиб чиқиши, мол-мулки, табақаси ёки бошқа ҳолатидан қатъи назар ушбу Декларацияда эълон қилинган барча ҳуқуқ ва барча эркинликка эга бўлиши зарур.
18-МОДДА
Ҳар бир инсон фикр, виждон ва дин эркинлиги ҳуқуқига эга; бу ҳуқуқ ўз дини ёки эътиқодини ўзгартириш эркинлигини ва таълимотда, тоат-ибодат қилишда ва диний расм-русм ҳамда маросимларни оммавий ёки хусусий тартибда адо этиш, ўз дини ёки эътиқодига якка ўзи, шунингдек, бошқалар билан бирга амал қилиш эркинлигини ўз ичига олади.
Дин эркинлиги бу шахс ёки жамоанинг очиқ ёки шахсий равишда динга эътиқод қилишидир. Амалиёт, ибодат ва маросимларда ўзини намоён этиш эркинлигини қўллаб-қувватлайдиган тамойилдир. Шунингдек, у ўз динини ёки эътиқодини ўзгартириш эркинлигини ҳам ўз ичига олади. Айтиш мумкин-ки, бугунги кунда Бирлашган миллатлар ташкилотига 192 та давлат аъзо бўлиб, уларнинг барчаси Инсон ҳуқуқлари умужаҳон декларациясини имзоланган.
Яқинда Ўзбекистонда ҳам жуда яхши воқеа рўй берди.
Ишончим комилки, мазкур Қонуннинг қабул қилиниши жамиятимиз учун катта ютуқдир. Ва энг муҳими, ушбу Қонун халқаро тажрибага асосланган ва маълум даражада Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси (Universal Declaration of Human Rights) нормаларини такрорлайди.
Лекин шу билан бирга биз бир нарсани аниқ тушунимиз керак. Бу Қонун ҳамма учун баробар, ва бизнинг ҳамма фукароларимиз ушбу Қонунга амал қилиши мажбурийдир.
Лекин мен бу йўлда маълум қийинчиликларни кўряпман. Ҳозирги кунга келиб, жамиятимизнинг айрим аъзолари Ўзбекистонни шариат қоидаларига асосланган давлат сифатида кўрмоқчилар. Бу борада менинг сезишимча, биринчидан,шу нарсани талаб этаётган одамлар унинг оқибатларини тўлиқ англамайдилар.
Иккинчидан, мамлакатимизда мусулмонларнинг диний эҳтиёжлари учун барча шароитлар яратилган. Энг муҳими, барча фуқароларимиз аниқ тушунишлари керак-ки, мамлакатимиз шариат қонунларига эмас, Конституцияга асосланади.
Замонавий демократик давлатларда дин сиёсатга аралашмайди ва диндан сиёсий мақсадларда фойдаланишга йўл қўйилмайди.
Биз учун, ислом бу авваламбор, бизнинг маънавий меросимиз, маданиятимиз ва руҳоний ҳаётимизнинг муҳим бир қисмидир. Лекин Ўзбекистон шариат давлатига айланиши ҳақидаги талаблар Конституцияга зид келади ва жамиятимизни чуқур инқирозга олиб келиши мумкин.
Мазкур қонун виждон эркинлиги меъёрларини аниқ кўрсатиб, фуқароларнинг хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслигини таъминлайди. Шунингдек, ҳар қандай динга зўравонлик билан киритишни таъқиқлайди.
Демократик давлатлар қаторида, қонун устуворлиги тамойилидан келиб чиқиб, Ўзбекистонда ҳам диннинг сиёсатга аралашиши ҳамда диндан сиёсий мақсадларда фойдаланишга йўл қўйилмаслиги қонунда аниқ кўрсатиб ўтилган.
М. Тошпўлатова:
– Элёр Эрикович, мазкур Қонун моддаларидан цитата келтириш баробарида диннинг сиёсатга аралашуви оқибатлари қандай бўлиши мумкинлиги ҳақида жаҳон тажрибасидан мисол келтирсангиз. Тарихда, ё замонавий ҳаётда бўлган ва ёки бўлаётган қайси воқеани айта оласиз?
Элёр Каримов:
– Усмонлилар империяси каби ноёб давлатнинг йўқ қилинишига сабаблардан бири диний экстремизм эди. XVIII асрнинг биринчи ярмида Арабистон ярим ороли ҳудудида мусулмон воизи Муҳаммад ибн Абдул-Ваҳҳоб ҳаракатда бўлди. Ибн Абдул-Ваҳҳобнинг ваъзлари Усмонлилар салтанати ҳукмронлигига қарши араб ҳаракатининг ғоявий асоси бўлиб хизмат қилди.
Натижада, бир томондан, Яқин Шарқнинг энг йирик геосиёсий маркази бўлган, гуллаб-яшнаётган дунёвий Туркияга дунёга келган бўлса, бошқа томондан, Усмонли империяси қолдиқларида Саудия Арабистони каби ваҳҳобийлик мафкурасига эга, ривожланган мамлакатлар иқтисодиётининг нефть таянчи, сателлит (расмий жиҳатдан мустақил, лекин аслида бошқа кучлироқ давлатга бўйсунувчи давлат) бўлган ўта руҳоний давлат пайдо бўлади. Бундан ташқари, Саудия Арабистонидаги алоҳида кучлар бутун дунёда диний экстремизмга ҳомийлик қилиб, Усама бин Лодин феноменини келтириб чиқаради. Ҳамда ИШИД ва Толибон каби террористик ҳаракатлар, Саудия Арабистонидаги алоҳида кучлар ваҳҳобийлик оқимларини бошқариб, турли мамлакатларда бу мафкурани тарқатишда давом этмоқда.
Бугунги кунда дунёнинг турли мамлакатларига терроризмни экспорт қилаётган ваҳҳобийлик ва салафийлик мафкураси Покистон, Афғонистон, Ғарбий Осиё ва Европанинг турли давлатларида барқарорликка путур етказиш ва хавфсизликни бузиш учун асос бўлиб хизмат қилмоқда.
Яна бир мисол, «Мусулмон биродарлар» (ал-Ихвон ал-Муслимун) ташкилотининг дунёвий Миср ҳаётига аралашишга уринишлари, мамлакатни чуқур сиёсий ва иқтисодий инқирозга олиб келди, натижада 2013 йилда мамлакатда ҳарбий тўнтариш содир бўлди.
“Мусулмон биродарлар” Баҳрайн, Миср, Россия, Сурия, Саудия Арабистони ва Тожикистонда террорчи ташкилот деб топилган.
Давлат ишларига диний аралашувга оид бундай мисолларни кўп келтириш мумкин. Аммо дунёнинг ҳеч бир мамлакатида бундай уринишлар давлатлар ва аҳолисининг ҳаёти яхшиланишига олиб келмаган. Энг сўнгги мисол – Толибоннинг Афғонистондаги ҳаракатлари. Булар бу ўта диний салафий ташкилотнинг масалан: Толибонга мухолиф бўлганларни доимий равишда қатл этиш, аёллар ҳуқуқларини йўқ қилиш, миллий озчиликларни (хазоралар, ўзбеклар, тожиклар ва бошқалар) этник тозалаш ва яна бошқа жиноятларидир.
Диний экстремизм ҳар қандай диннинг тескариси эканлигини аниқ тушунишимиз керак.
Динга жалб этиш ва қизиқиш ниқоби остида ҳаракат қилаётган экстремизм ахлоқсиз қараш ва тамойилларни келтириб чиқаради ва авж олдиради. Бу эса алоҳида шахс ёки бутун жамият манфаатларига зарар етказади, чунки диний экстремистик ғоялар таъсири остида умумэътироф этилган аҳлоқ ва ҳуқуқ нормалари барбод бўлиб, демократия ва фуқаролик жамияти институтларининг шаклланиши ва ривожланишига тўсқинлик қилади.
Диний экстремизмнинг асосий мақсади — ўз динини энг муҳим деб эътироф этиш ва бошқа диний конфессияларнинг диний эътиқод тизимини мажбурлаш йўли билан бостиришдир. Энг ашаддий экстремистлар ўз олдига алоҳида давлат яратиш вазифасини қўйдилар, унинг ҳуқуқий нормалари бутун аҳоли учун ягона дин нормалари билан алмаштирилиши кўзда тутилди. Диний экстремизм кўпинча диний фундаментализм билан қўшилиб кетади, унинг моҳияти «ўз» цивилизациясининг фундаментал асосларини қайта тиклаш, унга бегона бўлган янгиликлар ва ўзлаштиришлардан тозалаш ва «асл кўринишини» қайтариш истагидир. Таниш ҳолатми? Худди шундай ғоялар Марказий Осиё мамлакатларида ҳам кенг тарқалмоқда. Бу давлат томонидан тўхтатилиши керак бўлган жуда хавфли тенденциядир.
М.Тошпўлатова:
– Сўз эркинлигини қандай парваришлаб бориш керак ва унинг жамият равнақига хизматини ошириш масаласи ҳақида гаплашсак. Сизнинг диққатингизни тортган жаҳон тажрибаси ҳақида тарихий мисоллар билан айтиб берсангиз.
Элёр Каримов:
—Сўз эркинлиги инсоннинг асосий ҳуқуқларидан биридир ва Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясида (Universal Declaration of Human Rights) кўрсатилган.
Сўз эркинлиги ҳар биримизга ўз ғояларимиз, фикримиз ҳақида очиқ гапириш имконини беради.
Университет профессори сифатида Америка университетларида сўз эркинлиги ҳуқуқи қандай амалга оширилаётганини айтмоқчиман. Талабаларнинг сўз эркинлиги федерал қонун билан ҳимояланган (АҚШ Конституциясига биринчи тузатиш). Шу билан бирга, бузилмаслиги керак бўлган бир қатор аҳлоқий қоидалар мавжудлигини ёдда тутиш лозим. Масалан, дин, терининг ранги (ирқи), ориентацияси ва бошқаларга асосланган ҳақоратларга йўл қўйиб бўлмайди.
Сўз эркинлиги, энг аввало, мулоқот қилиш, ўз фикрини ифода этиш маданиятидир. Бу масалада кузатишим бўйича диққатимни тортган нарса –Ўзбекистонда ўқитувчи ва талабалар ўртасидаги муносабатлар ҳали жаҳон тажрибасини ҳисобга олган ҳолда тартибга солинмаганини айтишим мумкин. Муаммолар кўпинча яширин бўлади, ўқувчилар аксарият ҳолларда ўз фикрларини билдиролмайдилар ёки аксинча, жуда қўпол тарзда ифода этадилар, бу эса салбий оқибатларга олиб келади. Мен YouTube да ўқувчилар ва ўқитувчилар ўртасидаги жанжалли можаролар ҳақида кўплаб видеоларни кўрдим. Ўйлайманки, ўз фикр ва ғояларини эркин ифода этиш меъёрлари ва одоб-аҳлоқ қоидалари қонуний белгиланиб қўйилса, Ўзбекистон таълим масканларида бундай зиддиятларни бартараф этиш мумкин бўлар эди.
Мен Америка университетларида талабалар ва профессор-ўқитувчилар ўртасидаги муносабатларни идеаллаштиришни истамайман, лекин бу тажрибани ўрганиш Ўзбекистондаги таълим тизимига ёрдам бериши мумкин, деб ўйлайман.
М.Тошпўлатова:
–Элёр ака, Сиз ўқитувчи ва талаба ўртасидаги мулоқот-муносабатдек долзарб ва қизиқарли мавзуни очдингиз. Айнан шу борада шахсан ўзингиз дуч келган ҳолатлар билан бўлишсангиз.
Элёр Каримов:
—Яқинда АҚШ Таълим Департаменти бошқа нарсалар қатори давлат университетлари сўз эркинлиги ва академик эркинликни ўз ичига олган Биринчи тузатишни қўллаб-қувватлашини талаб қилувчи қоидаларни яна бир бор тасдиқлади.
«Ушбу қоидалар «Биринчи тузатиш» бўйича талабалар ва талабалар ташкилотлари ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун давлат идораларига жавобгарлик юклайди», деди таълим котиби Бетси ДеВос ўз баёнотида.
Бу талабаларни ҳимоя қиладиган жуда муҳим қоидалардир. Америка университетларида талабалар ва ўқитувчилар ўртасидаги мулоқот этикаси жуда такомиллашган. Университетларга АҚШнинг турли штатларидан ва бутун дунёдан талабалар ўқишга келишади. Шунинг учун университет, биринчи навбатда, талабалар хавфсизлигини таъминлайди. Профессорлар деярли ҳар йили таъқиб ва камситишнинг олдини олиш бўйича ўқув тестидан ўтади. Дарвоқеъ, бундай амалиёт Ўзбекистон учун ҳам жуда керак. Оммавий ахборот воситаларимиздан маълумки, айрим нопок ўқитувчилар ўз шогирдларини таҳқирлаш (жинсий зуравонлик) ҳолатлари бўлди.
АҚШда буни тасаввур қилиб бўлмайди — бундай ўқитувчи ўз карьерасини бир зумда йўқотади ва у кейин ҳеч қачон иш топа олмайди. Мени ҳам ишга олишдан олдин Университетим деярли уч ой давомида текширди. Мен илгари бўлган барча университетлар бўйича маълумотлар қараб чиқилди, мен томонимдан университет одоб-ахлоқ қоидалари бузилганми ёки йўқми эканлиги суриштирилди.
Мен Америка таълим тизимини идеаллаштирмоқчи эмасман. Чунки Таълимда Шахс Ҳуқуқлари Жамғармасининг қонунчилик ва сиёсат бўйича директори Жо Коннинг сўзларига кўра, «таълим муассасаларида талабалар ва ўқитувчиларнинг сўз эркинлиги ҳуқуқларини бузиш » ҳали ҳам бор. Сўз эркинлиги эса, барчамизга яхши маълумки, демократиянинг асосий бўлагидан биридир.
Шу ўринда университетлар талабаларни қандай ўқитиши ҳақида ҳам айтиб ўтмоқчиман. Масалан мен профессорлик вазифамни бажаришда ўз фаним доирасида курсим талабаларига билим беришдан ташқари, ўқувчиларимга қуйидаги кўникмаларни ҳам ўргатишим керак:
Жамоада ишлаш қобилияти (Ability to work in a team), етакчилик (Leadership), ёзма мулоқот (Written communication), муаммони ҳал қилиш қобилияти (Problem solving skills), кучли иш интизоми ахлоқи (Strong work ethic), таҳлилий (миқдорий қобилиятлар) (Analytical/quantitative skills), оғзаки мулоқот қобилиятлари (Verbal communication skills), ташаббускорлик (Initiative). Булар таълимнинг жуда муҳим қисмидир!
Биз курсларимизни шундай яратамизки, маъруза курси мавзусини ўрганиш жараёнида талабалар юқоридаги кўникмаларни ҳам ривожлантирадилар. Бу эса келгусида талабаларнинг муваффақиятли иш топишига ва ўз мамлакатининг муносиб фуқароси бўлишига ёрдам беради.
Айтганча, Америка университетларида нафақат профессорлар талабаларни, балки ўқувчилар ҳам ўз ўқитувчиларини баҳолайдилар. Бу – таълим тизимининг муҳим бўғини бўлиб, ўқитувчиларни ўз устида ишлашга, ривожланишга, ўз педагогик амалиётида янги марраларни забт этишга интилишга ундайди.
М.Тошпўлатова:
– Дин тарихида Ислом толерантлиги қандай бўлган ва ҳозир қандай эканини характерлай оласизми? Ўзгаришларга сабаб нимада деб ҳисоблайсиз?
Элёр Каримов:
—Бу саволга жавоб бериш мен учун осон гап эмас.
Мисол учун, АҚШда дин масаласи асосан сизнинг шахсий эътиқодингиздир. Сиз бошқа одамларга ўз шахсий фикрингизни ўтказиш ҳуқуқига эга эмассиз. Америка жамиятида турли хил динлар, диний гуруҳлар ва конфессиялар мавжуд. Одамлар бир-бирига ўзаро ҳурмат билан муносабатда яшайдилар.
АҚШдаги ҳаётимнинг бошида, масалан, дўконда навбатда туриб, ҳасид (Ултра диний ҳасид –ортадокс яҳудий. Хасидизм – Википедиядан қаранг) ва ҳижоб кийган мусулмон аёл бемалол ёнма-ён туриб, бир-бирига қандай ҳурмат кўрсатаётганини кўриб, ҳайрон бўлардим. Ваҳоланки, шахсан мен учун турли диний эътиқодлардаги одамлар, эҳтимол, бутунлай қарама-қарши диний қарашларда бўлсалар-да, бир-бирлари билан тинч-тотув яшашлари мутлақо нормал ҳолат. Мен кўп миллатли жамиятларни яхши кўраман. Ўзим 130 миллат вакиллари тинчлик ва дўстликда яшаган Тошкентда туғилиб, ўсган одамман.
Афсуски, сўнгги пайтларда Ўзбекистонда диний бағрикенгликка зид воқеъликлар ҳам намоён бўлаётганини кўрмоқдаман. Бу, айниқса, ёшлар орасида учрайди. Ўзбекистонга ҳар гал келганимда кўплаб одамлар, асосан, ёшлар билан, талабалардан тортиб, ёш такси ҳайдовчилари билан ҳам суҳбатлашаман. Баъзи нарса мени жуда хурсанд қилса, бошқа нарсалар безовта қилади.
Мен олим сифатида ўрта Осиё Ислом тарихи бўйича мутахассис ўлароқ, сўзларимнинг тўғрилигига тўла ишонч билан айтишим мумкинки, ҳанафий мазҳабга асосланган анъанавий исломимиз ҳар доим ўзига хос бағрикенглик билан ажралиб туради. Одамлар турли исломий таълимотларга, хусусан Нақшбандияга эргашганлар. Дарвоқе, айнан нақшбандия туфайли бизнинг минтақамиз нафақат мусулмон дунёси, балки бутун дунёда довруқ қозонган.
Бизнинг заминимизда пайдо бўлган Исломий таълимотлар бутун дунёга тарқалиб, тинчлик ва бағрикенглик нурини ёйган.
Афсуски, сўнгги пайтларда нафақат оддий одамлар, ҳатто бир қатор имомларимиз томонидан кескин, ноўрин сўзлар ва қарашлар, ҳатти-ҳаракатлар қайд этилди. Бу қабул қилиниши мумкин бўлмаган ҳолатдир.
Мен Президент Ш.М. Мирзиёевнинг мамлакатимиз диний раҳбарлари билан учрашувдаги нутқини кўрдим, у айнан диний уламолар ҳалоллик ва маънавият намунаси бўлиши, энг муҳими, халқ олдида масъулиятни ўз зиммасига олишлари кераклигини таъкидлади.
Ижтимоий тармоқларда билиб-билмай, тарихий ва исломшунослик илмига эга бўлмай туриб, дин ва жамиятга боғлиқ мавзуларда кескин фикр билдиришлар кўпайганини кўряпмиз. У ёки бу масала юзасидан бир ёқлама ҳукм чиқаришлар эса ҳайрон қолдиради. Бу нафақат аҳмоқлик, балки хавфли тенденциядир. Қозоғистонда нималарга юз берганини кўрдик. Бунда салафийлик оқимининг ҳам ҳиссаси бор. Бу эса, охири ҳарбий куч ишлатилишига олиб келди, афсус.
Мавлуда Тошпўлатова
Uzbek