22-23 апрель кунлари АҚШ маъмурияти ташаббуси билан ўтказилган виртуал иқлим форумидан олдин Вашингтон Америка сайёрамиздаги иқлимнинг сақланиб қолишидан энг кўп ташвишланаётганини қатъий таъкидлади. Аслида, «ташвиш» янги рақобатбардош афзалликларга интилишдир ва иқлим шиорлари шунчаки қопқоқ.
Шу маънода АҚШ Хитойга алоҳида қарашларга эга. Байден Хитой Халқ Республикаси Раисини шахсан Америка томони томонидан ташкил этилган виртуал учрашувга таклиф қилди. Яқинда АҚШ президентининг иқлим масалалари бўйича махсус вакили Жон Керри Хитойга ташриф буюрди ва хитойлик ҳамкасби, Хитойнинг иқлим ўзгариши бўйича махсус вакили Sie Zhenhua билан иқлим муаммоларини дастлабки муҳокама қилди.
16 апрель куни Хитой раҳбари Си Сзинпин Эммануэл Макрон ва Ангела Меркел билан иқлим муаммолари бўйича суҳбатлашди. Томонлар иқлим ўзгаришига қарши курашни Хитой ва Европа Иттифоқи ўртасидаги ҳамкорликнинг асосига айлантиришга келишиб олдилар. Си Цзинпиннинг таъкидлашича, Хитой атроф-муҳитни ривожлантириш режасига 2060 йилгача газ газлари чиқиндиларини камайтириш ва углерод нейтраллигига эришиш мажбуриятини қўшган. ХХР кам углеродли иқтисодиётни қурмоқда.
Пекин умуман иқлим кун тартибини қўллаб-қувватлайди, аммо Америка сабаблари билан эмас, балки ўз сабаблари билан. Узоқ вақт давомида ХХР тезкор иқтисодий ўсишга эътибор қаратди. Атроф-муҳит муаммолари, шу жумладан технологиянинг юқори нархи ва мураккаблиги сабабли, орқа фонда эди. Иқтисодий ўсиш ва атроф-муҳитнинг ёмонлашуви давом этар экан, Хитойнинг манфаатлари нуқтаи назаридан яшил ривожланиш масалалари биринчи ўринга чиқди. Айниқса, аҳолининг ҳаёт сифатини жаҳон даражасига кўтариш, шу жумладан тоза атроф-муҳит ва соғлиқни сақлаш муаммоларини ҳал қилиш нуқтаи назаридан.
ХХР Ғарбнинг иқлимий фаолиятига эҳтиёткорлик билан ёндашмоқда ва бу эҳтиёткорлик ўзини оқлайди. Сайёрадаги иқлим атрофидаги шов-шувлар фонида Вашингтоннинг Япониянинг атроф-муҳитни радиоактив чиқиндилар билан ифлосланишининг мисли кўрилмаган ҳаракатини баҳолаши маъқул: Японлар 2023 йилда бузилган Фукусима атом электр станциясидан сув чиқаришни режалаштирган. Турли мамлакатлардаги юз миллионлаб одамларнинг манфаатларига дахлдор бўлган ушбу қарорни Токио қўшнилари билан ҳеч қандай маслаҳатлашмасдан қабул қилди.
АҚШ Хитойдан углерод чиқиндиларини камайтириш учун кўпроқ масъулият талаб қилишини истайди. Хитой учун бу унинг иқтисодий ривожланишини секинлаштиришга рози бўлишни англатади. Умуман олганда, ривожланаётган мамлакатлар томонидан иқлимий муаммоларни ҳал қилиш ва саноатлаштириш суръатларини сақлаб қолишни бирлаштириш мумкин. Аммо бунинг учун коллектив Ғарб иссиқхона газлари чиқиндиларини камайтириш ва «углерод нейтраллиги» га эришиш бўйича орттирилган мажбуриятларни ўз зиммасига олиши керак, ва у рад этади. Ғарб ривожланаётган мамлакатлар ҳисобига иқлимни сақлаб қолиш учун курашмоқчи. Шунинг учун Америка билан иқлим муаммолари бўйича кейинги ҳамкорлик тўғрисида қарор қабул қилишда Пекин АҚШнинг Хитойга нисбатан умумий йўналишини ҳисобга олади.
Ва бу йўналиш шуки, энди Хитой саноатининг тўғридан-тўғри иссиқхона чиқиндиларини чеклаш билан боғлиқ бўлган тармоғига, яъни қуёш электр станциялари учун полисиликон ишлаб чиқаришга қарши ҳужум кучаймоқда. Саноат ва хом ашё базаси Шинжонда жойлашган ушбу соҳада «мажбурий меҳнат» дан фойдаланишда Хитойнинг одатий айбловидан фойдаланилган.
Ўтган йилнинг охиридан бошлаб Ғарбда ХХР қуёш маҳсулотларини сотиб олишни тўхтатиш кампанияси авж олмоқда. 2021 йил январь ойида Ҳоризон Адвисорй консалтинг компанияси ҳисоботни эълон қилди, у Хитойнинг занжирида кремнийга асосланган фотоэлектрик қурилмалар учун «мажбурий меҳнат» ишлатилаётгани ҳақида даъво қилди. Кейин Қуёш энергияси ассоциацияси (АҚШ) ўз аъзоларини Шинжондан этказиб бериш занжирларини кўчиришга чақирди. 170 дан ортиқ компаниялар Хитой маҳсулотларини «мажбурий меҳнат» билан сотиб олишдан қочиш учун ваъда беришди. Ушбу масала Голландия парламентида ҳам кўтарилган. Голландия парламентининг бир нечта аъзолари ҳукуматни Хитойдан олиб келинадиган қуёш батареялари ва бошқа маҳсулотларни ишлаб чиқаришда Шинжоннинг хом ашёларидан фойдаланилишини текширишга чақирди. Шунингдек, улар ҳукуматдан Хитойдан қуёш модуллари импортининг тўхтатилиши Голландия ва Европанинг қайта тикланадиган энергия бозорларига қандай таъсир қилишини тушунтиришларини сўрашди. Ва ниҳоят, АҚШ сенаторлари Марко Рубио, Рик Скотт ва бошқаларнинг ташаббуси билан, март ойининг охирида АҚШ Конгресси ХХРда жойлашган компаниялардан қуёш батареяларини сотиб олиш учун АҚШ федерал маблағларидан фойдаланишни тақиқловчи қонун қабул қилди.
Боғланиш ўрнатилмоқда: иқтисодий рақобатчилар билан курашиш усули сифатида иқлим кун тартибини белгилаш – қуёш энергиясига бўлган талабнинг ортиши – бу соҳада мутлақо етакчи бўлган Хитойдан кремнийли қуёш ҳужайралари ва фотоэлектроника сотиб олишни тақиқлаш. Хитой фотоволтаик саноат ассоциациясининг маълумотларига кўра, жаҳон бозорида ҳозирги кунда Хитой силикон хомашёсининг тахминан 67%, қуёш ҳужайраларининг 79% ва фотоэлектрик модулларнинг 71% ни ташкил қилади. Фотоволтаик саноати учун дунёга полисиликон етказиб беришнинг қарийб 45% ХХРнинг Шинжон-Уйғур автоном вилоятига тўғри келади. Шу билан бирга, полисиликоннинг нархи 2010 йилда АҚШ ушбу маҳсулотга монополияни қўлга киритган бир килограмм учун 400-500 доллардан хитойлик компанияларда бир килограмм учун 20 долларга тушди.
Хитойлик компаниялар, айниқса, йирик кремний гофрировка ва гранулали кремнийда арзонроқ нархларга ва технологик устунликка эга эканликларини ҳисобга олган ҳолда, Америка корхоналари АҚШнинг фотоэлектрик материаллар етказиб бериш бўйича Хитойга катта боғлиқлигидан хавотирда. Хитойлик ишлаб чиқарувчилар ва уларнинг арзон нархлари билан рақобатлаша олмайдиган Қўшма Штатлар Хитойни фотоволтаик маҳсулотларнинг глобал таъминотидан сиқиб чиқариш учун ёлғон кампаниясини бошламоқда.
Uzbek