Қўшма Штатлардаги биринчи хусусий қамоқхона 1984 йилда гиёҳванд моддаларга қарши кураш ва жамоат қамоқхоналарида одамларнинг ҳаддан ташқари кўплиги шароитида очилган. Миллиардлаб долларлик саноат эга хусусий қамоқхоналарда Америкадаги барча маҳбусларнинг тахминан 8 фоизи сақланади.
«University of Wisconsin-Madison» университети иқтисодчиси Анита Мукержи Америка иқтисодий журналининг Иқтисодий сиёсатдаги мақоласида хусусий қамоқхоналарнинг маҳбуслар хизмат қилган вақтига таъсирини ўрганиб чиқди. У Миссисипидаги маҳбуслар хусусий муассасага юборилган тақдирда ўртача 90 кун қўшимча хизмат қилганини аниқлади. Ушбу натижалар саноатнинг хусусий компаниялар ҳукуматларига тузатиш хизматларини янада самарали ва арзон нархларда тақдим этиши ҳақидаги даъволарини инкор этди.
Профессор Анита Мукержи яқинда АЭА вакили Тайлер Смит билан нима учун хусусий қамоқхоналар маҳбусларни узоқроқ ушлаб туриши ва хусусий қамоқхона шартномаларини қандай ислоҳ қилиш мумкинлиги ҳақида гаплашди.
Тайлер Смит: Нега бизда биринчи навбатда бу хусусий қамоқхоналар ташкил қилинади?
Анита Мукержи: 1985 йилда АҚШда ҳақиқатан ҳам бизнинг шахсий қамоқхоналаримиз бўлмаган. Хусусий қамоқхоналарнинг кўпайишига оғир юкланган жиноий адлия тизими сабаб бўлди; 80-йилларда жиноятчилик тўғрисида қаттиқ қонунлар мавжуд эди. Ушбу қонунлар қамоқхоналарни 400 фоизга ёки ундан кўпроқ ҳажмга тўлдиришган. Шундай қилиб, хусусий қамоқхоналарни ташкил қилишда асосий туртки харажатларни тежаш бўлган. Штатлар янги қамоқхоналар қуришга қодир эмас эди. Хусусий шартнома тузиш орқали улар ўз маҳбуслари ўртасидаги тангликни, ҳаддан ташқари зичликдан ва қўшимча имкониятларга бўлган эҳтиёжни тежашга имкон берадиган тарзда камайтиришни ўйлашди. Шахсий ва жамоат қамоқхоналари ўртасида мутлақо фарқлар бўлмаслиги кераклиги, аксинча бу молиялаштиришнинг афзаллиги эканлиги жуда катта мотивация эди.
Тайлер Смит: Хусусий қамоқхоналар бутун дунёда ишлайди. Хўш, Сиз нима учун буни Миссисипида ўқишни танладингиз?
Анита Мукержи: Унинг бир қисми маълумотларнинг чекланиши эди. Ва бунинг бир қисми қамоқхоналар ва қамоқдаги аҳоли бизнинг мамлакатимиз бўйлаб жуда кўп, лекин айниқса мамлакатимизнинг жанубий камарида. Миссисипининг қамоққа олиш даражаси жуда юқори, тахминан 1 фоиз. Ўқиш даврим охирига келиб хусусий қамоқхоналардаги одамларнинг сонини кўриб чиқсак, уларнинг маҳбусларининг тахминан 25 фоизи хусусий қамоқхоналарда эди, бу хусусий қамоқхоналар билан тузилган шартномаларнинг нисбатан юқори даражаси. Бошқа сабаб, давлат ва хусусий қамоқхоналардаги маҳбусларни таққослаш борасида ташвиш мавжуд эди. Масалан, хусусий қамоқхоналарда маҳбусларнинг кўпроқ вақт хизмат қилишини кўрсангиз, бу ҳақиқатан ҳам хусусий қамоқхоналарнинг таъсири деб хулоса қила оласизми? Миссисипи ўзларининг шахсий қамоқхоналарини шу қадар кескин усуллар билан тўлдиришганки, улар ўзларининг шахсий қамоқхоналарини тажрибаларини ва уларнинг маҳбусларга таъсирини солиштиришдан олдин ва кейин таққослашни янада ишончли қилишларига имкон беришди.
Тайлер Смит: Сиз иккита натижага эътибор қаратдингиз, хизмат муддати ва ретсидив жиноят, бунда маҳбус қайта жиноят содир этиш эҳтимоли мавжуд. Нима учун ушбу натижаларни кўриб чиқиш учун танладингиз?
Анита Мукержи: Ажабланарлиси шундаки, кўп одамлар учун маҳбусларнинг озодликдан маҳрум этиш муддати у ҳукм қилинган кунлар сонига тенг эмас. Ўртача маҳбус жазонинг атиги 70 фоизини ўтайди. Сабаблари, маҳбусларнинг муддатидан олдин чиқиб кетишига имкон берадиган шартли равишда озод қилиш қоидалари мавжуд. Мен бунга эътибор қаратганимнинг сабаби шундаки, хусусий қамоқхоналар фаолият юритадиган ҳар бир маҳкумга кунига тўланадиган тўлов ҳақиқатан ҳам сизни ҳайрон қолдирадими, хусусий қамоқхоналар ушбу қўшимча кунлик тўловни олиш учун маҳбусларга бироз кўпроқ вақт осилишга ҳаракат қиляптими?
Мен кўрган иккинчи натижа – қамоққа янги жиноят билан қайтаётган жиноятни қайта содир этиш. Бу уч йил ичида жиноятни содир этишнинг жиддий шакли – шунчаки шартли равишда бузиш эмас. Бунга қарашимнинг сабаби шундаки, иқтисодчи сифатида ўқиганингизда, баъзи даражаларда хусусий компаниялар давлат муассасаларига қараганда яхшироқ хизмат кўрсатиши мумкин. Ахир, улар шартномани узайтириш ва бошқалар учун рағбатлантирадилар. Шундай қилиб, биз бир нарса ҳақида ўйлашимиз мумкин: агар хусусий қамоқхоналар одамларни, масалан, 10 фоизга кўпроқ ушлаб турса, лекин хусусий қамоқхоналарга тушаётган маҳбуслар 20 фоизга камроқ жиноят содир қилса, демак, биз жамият сифатида бу савдо-сотиқни амалга оширишга тайёрмиз ва биз бу борада янада изчил бўлиши керак. Шунинг учун мен ретсидив жиноятни синаб кўриш учун ўқидим, потенциал кенгайтирилган ҳукмларни юмшатувчи омиллар мавжудми? Эҳтимол, хусусий шартномалар бу эрда қолиши мумкин, чунки давлатлар катта молиявий босимга дуч келишади ва маҳбуслар популяциясини бошқариш учун хусусий компанияларнинг қўшимча ёрдамига муҳтож бўлишади. Ушбу руҳда яхшироқ тизим нима эканлигини аниқлашга уриниш керак.
Тайлер Смит: Давлат қамоқхоналари ва хусусий қамоқхоналар ўртасида натижалар қандай фарқ қилди?
Анита Мухержи: Мен хусусий қамоқхоналарда тасодифий қамоққа олинган маҳкумларнинг жазо муддатининг тахминан 4,8 фоизга кўпроқ қисмини, яъни 90 кунни ташкил этишини аниқладим. Бу жуда муҳим, чунки харажатларни тежаш нуқтаи назаридан, хусусий қамоқхоналар учун кунига 10 фоизга озодликдан маҳрум қилиш жазосини таклиф қилиш ҳақида ўйлашганда, агар хусусий қамоқхоналар одамларни тахминан 5 фоизга кўпроқ ушлаб турса, бу тўғридан-тўғри харажатларни тежаш бўйича 5 фоизли эрозия. . Шундай қилиб, 10 фоиз тежаш ўрнига, энди 5 фоиз тежашни кўриб чиқмоқдамиз.
Қайтадан содир этилган жиноят ҳақида гапиришдан олдин, нима учун хусусий қамоқхоналардаги маҳбуслар ушбу қўшимча 90 кунни ўташаётганини тушунган маъқул. Хусусий қамоқхоналар одамларнинг жазо муддатини узайтириши ёки шартли равишда озод қилишни ўзгартириши мумкин. Хусусий қамоқхоналардаги маҳбуслар ҳуқуқбузарликлар сонидан деярли икки баравар кўп бўлишига аминман ва бу уларнинг кечикиб озод қилинишига олиб келади. Ушбу қамоқхоналарга боришдан тажрибам менга нимани ўргатган бўлса, хусусий қамоқхоналар қўриқчиларининг улкан айланмасига эга. Менимча, содир бўлаётган воқеалар шундаки, сизда маҳбусларни бошқаришга уринаётган тажрибасиз соқчилар бор ва улар бу ваколатларга эга бўлиш учун этарли тажрибага эга бўлишидан олдин, ўзларининг хизмат муддатларининг бошларида кўпроқ қоидабузарликларни келтириб чиқарадилар.
Тадқиқотнинг иккинчи натижаси ретсидив жиноятлар билан боғлиқ бўлиб, мен умуман фарқ қилмаяпман. Бу шуни аниқладики, ушбу қўшимча 90 кун ретсидив жиноятчиликнинг пасайиши билан боғлиқ эмас, аксинча улар солиқ тўловчиларга кўпроқ пул сарфлашади ва ушбу маҳбусларга нисбатан қаттиқроқ жазо беришади.
Тайлер Смит: Байден маъмуриятининг Адлия вазирлиги яқинда хусусий қамоқхоналар билан шартномаларини бекор қилди. Сизни бу масалага тўғри ёндашиш деб ўйлайсизми ёки қамоқхона шартномасини янада самаралироқ қилиш учун рағбатлантириш усулларини олиш мумкинми?
Анита Мукҳержи: Бу яхши савол ва менимча жуда қийин савол. Сиз уларга қандай тўлайсиз? Баъзилар, давлатлар ва хусусий қамоқхоналарни рағбатлантиришни энг яхши даражада мослаштириш учун қамоқхоналарни қайта жиноят ставкалари асосида тўлашни тавсия этинг – уларни қайта жиноят ставкаларини минималлаштиришга имкон беринг. Аммо бу хусусий қамоқ жазосига маҳкум этилганлар билан давлат қамоқхоналарида кузатилиши қийин бўлган тенгсизликка олиб келади. Шундай қилиб, менимча, бир томондан, бу хусусий пудрат жуда қийин бўлган шароит бўлиши мумкин, чунки энг яхши шартномани ёзиб олиш қийин. Сиз ишлашни ўзингиз хоҳлаган тарзда кузатолмайсиз.
Айтиш жоизки, маъмурият федерал хусусий қамоқхона шартномаларини тўхтатганда, бизнинг маҳбусларимизнинг аксарияти штат қамоқхоналарида. Шундай қилиб, хусусий шартномалар бу эрда қолиши мумкин, чунки давлатлар катта молиявий босимга дуч келишади ва маҳбуслар популяциясини бошқариш учун хусусий компанияларнинг қўшимча ёрдамига муҳтож бўлишади. Ушбу руҳда яхшироқ тизим нима эканлигини аниқлашга уриниш керак. Менимча, масалан, қўшимча мониторинг, қамоқхона контрактида катта рақобат, лобби ва бошқа сиёсий таъсирларни камайтириш, бу нодавлат контрактация қарорларини келтириб чиқариши мумкин, буларнинг барчаси бу жараённи янада адолатли ва самарали қилишга ёрдам бериши мумкин.
Uzbek