Мухолифат етакчиси Алексей Навальнийнинг ҳибсга олиниши сабаб кўча намойишларининг йирик тўлқини Россияда бошланганига икки йил бўлди.
Кўпчилик учун 2021 йил январь ва февраль воқеалари Украинадаги урушга алоқаси йўқдек туюлиши мумкин, аммо улар, аслида, чамбарчас боғлиқ.
Келинг, бу воқеа қандай содир бўлганини эслайлик. 2020 йил август ойида Навальний ўлимга яқин заҳарланишни бошдан кечирди, натижада у Германия касалхонасига ётқизилди.
Bellingcat ва Der Spiegel томонидан олиб борилган тергов, унинг Россия махфий хизмати ходимлари томонидан заҳарланганлигини юқори даражада аниқлади.
Заҳарланишдан зўрға тузалган Навальний, беш ойдан кейин Россияга қайтиб, кўпчиликни ҳайратда қолдирди. У аэропортда қўлга олинди ва ўшандан бери қамоқда.
Кейинги ҳафталарда мамлакатнинг 185 шаҳрида юз минглаб одамлар мухолифат етакчисининг озод этилишини талаб қилиб, намойишга чиқди.
Россиядаги сиёсий репрессияларни кузатувчи “ОВД-Инфо” гуруҳи маълумотларига кўра, 11 мингдан ортиқ одам ҳибсга олинган, ўнлаб кишилар жароҳатланган, 90 га яқин киши жиноий жавобгарликка тортилган.
Президент Владимир Путиннинг узоқ вақт давомида ҳокимиятда қолишига ёрдам берган асосий қоронғу санъати – бу жамоатчилик эътиборини ички муаммолардан узоқлаштиришдир.
Навальний норозилик намойишлари бостирилганидан икки ой ўтмай, у Россиянинг Украина билан чегарасига катта кучларни жойлаштиришни буюрди, бу эса бир йилдан сўнг бу мамлакатга кенг кўламли босқиннинг дебочаси бўлди.
Бу икки мавзу – Россиянинг ички беқарорлиги ва Украинадаги уруш – бир-бири билан боғлиқ. Украинада уруш олиб бориш билан Путин ўз аҳолиси билан қарама-қаршиликдан қочиб, мухолифатни узоқда ушлаб турибди.
У ўзининг ички можаросини асосан Россияга қўшни Украинага топширган.
Албатта, ички тартибсизликлар Путиннинг босқинга тайёргарлик кўришининг ягона сабаби эмас эди. Жо Байденнинг Оқ уйга кириб келишини кўрган ўша мудҳиш ойда Украина президенти Владимир Зеленский Россия сиёсатида кескин ўзгаришлар киритди.
У Путиннинг Украинадаги асосий иттифоқчиси Виктор Медведчукга ҳужум қилди, унинг партияси 2020 йил декабрь ойида сўровномаларда юқори поғонага кўтарилди. Шу билан бирга у НАТОга аъзо бўлиш ва “Шимолий оқим 2” газ қувури лойиҳасини бекор қилиш учун кўп эълон қилинган кампанияларни бошлаб юборди.
Медведчук ҳали ҳам ўйинда экан, Путин Украинадаги сиёсий муҳит ўз шартларига кўра Украина шарқидаги Донбасдаги можарога барҳам беришдек сиёсий мақсадларига мос келадиган тарзда аста-секин ўзгариб боришига қатъий ишониши мумкин эди. Аммо унинг иттифоқчисини сиёсий саҳнадан куч билан олиб ташлаш ва унинг нуфузи кучайиб бораётган медиа империясининг йўқ қилиниши буни имконсиз қилди ва Россия президентини янада кескинроқ ҳаракат қилишга ундади.
Кўтарилган кескинлик Навальний ҳаракати ва Россия мухолифатини бутунлай йўқ қилиш учун тутун пардаси бўлиб хизмат қилди.
Агар воқеаларга унинг нуқтаи назаридан қарасангиз, Кремлнинг ҳаракатларида нотўғри мантиқ бор. Путин ва унинг атрофидагилар Навальний ва унинг тарафдорлари «Майдан» намойишларининг русча версиясини уюштириш ниятида Ғарбнинг пуллик агентлари эканига чин дилдан ишонишади.
Россиянинг 2014 йилда Украинага қилган дастлабки ҳужуми уни Майдан инқилоби учун жазолаш усули эди, лекин бундан ҳам муҳими, агар улар Украина мисолига эргашса, Россия жамоатчилигига нима дуч келишини кўрсатиш эди.
2014 йилдаги босқин Путинга 2011 ва 2012 йилларда Москвани ларзага келтирган “Болотная” норозилик ҳаракатининг қолган қисмини бостиришга имкон берди.
Аммо 2014 ва 2015 йилларда Украинадаги урушнинг иссиқ босқичидан кейинги, нисбатан тинч йиллар Россияда жамоатчилик эътиборини яна ички ишларга қаратди.
2017 ва 2018 йилларда жамоатчилик кайфиятида кескин ўзгаришлар кузатилди: барқарорликка бўлган талаб, сиёсий ўзгаришлар фойдасига камайиб борди.
2018 йилда «Левада Центер» сўрови шуни кўрсатдики, респондентларнинг 57 фоизи мамлакатда “тўлиқ миқёсли ўзгаришлар” зарур деб ҳисоблайди. Кейинги йилда бу кўрсаткич 59 фоизга кўтарилди.
Навальний ўзининг президентлик кампаниясини бошлаган ва яқин тарихдаги энг йирик мухолифат тармоғини ташкил этган, мамлакатнинг аксарият вилоятларида ўз ваколатхоналарини очган пайтлари ҳам шу эди. Унинг ҳаракати ва унинг «Майдан» салоҳиятидан қўрққан Кремль, аввалига ўйлаб топилган баҳона билан Навальнийни президентлик пойгасидан чиқариб юборди, кейин эса уни заҳарламоқчи бўлди.
Украинанинг кучайиши ва охир-оқибат тўлиқ миқёсли бостириб кириши Путинга Россия мухолифатини йўқ қилишга ва унинг режимига таҳдидни бартараф этишга имкон берди.
Бу ижтимоий сўровларда ҳам ўз аксини топди. «Левада» сўровида 2022 йилда ўзгаришларга умид қилаётган россияликларнинг улуши 47 фоизга камайди.
Бугун Навальний қамоқхонада қолмоқда, у ерда унга нисбатан очиқ қийноқлар билан чегарадош муомала қилинади. Бошқа ҳар бир йирик мухолифатчи сиёсатчи ё қамоқда, уй қамоғида ёки сургунда. Путинга қарши бўлган юз минглаб россияликлар, жумладан, деярли барча мустақил журналистлар ва фуқаролик жамияти фаолларининг аксарияти мамлакатни тарк этди.
Натижада Путиннинг сиёсий режими ҳар қачонгидан ҳам барқарорроқ кўринади – ҳатто Украинадаги урушда мағлуб бўлса ҳам. Охир оқибат, Ғарб санкциялари остида яккаланиб қолган авторитар режимдан кўра барқарорроқ нарса йўқ.
Эрон, Куба ва Шимолий Корея бунинг далилидир.
Душман, яккаланиб қолган Россия Ғарб ва Шарқий Европадаги қатъий сиёсат ва ҳарбийлаштиришни тарғиб қилувчи уруш қирғинчилари учун ҳам фойдалидир. Айни пайтда Ғарбдаги Украина тарафдори бўлган инфоуруш гуруҳлари ва қирғий шарҳловчилар Россия мухолифатини Путин режимидан ҳам кўпроқ шижоат билан уришмоқда ва айни пайтда Россияни парчаланишига чақирмоқда.
Россия етакчилари ва фаоллари ўзларининг (шунингдек, Россиянинг) ҳақиқий манфаатларини шакллантиришдан олдин ва Трамп ва Брексит даврининг ғайриоддий ва йўл-йўриқсиз Ғарбий сиёсий террариумида дўстларини душманлардан ажратишни ўрганишдан олдин уларни жуда катта ўрганиш босқичи турибди.
Ғарбнинг Россия келажаги ҳақидаги ноаниқлиги Россияда Путинга қарши кайфиятни тарғиб қилишда ёрдам бермайди.
Бу нима учун Навальний ҳаракатининг асосий фигуралари Ғарб оммавий ахборот воситаларида жуда паст обрўни сақлаб, Россиядаги аудиторияга, асосан, Youtube орқали тарғибот машинасини ишлаб чиқишга эътибор қаратишаётганини тушунтиради.
Улар, шунингдек, ҳаракатнинг минтақавий тармоғини қайта ишга туширишга ҳаракат қилмоқдалар, аммо биз бу кунларда фаол фақат яширин режимда ишлай олишини ҳисобга олсак, тараққиёт ҳақида маълум вақтгача кўп эшитмаймиз.
Айни пайтда, уруш давом этаётган бир пайтда, Путин ўзини «Майдан»га нисбатан ишончли деб ҳисоблаши мумкин.
Леонид Рагозин – Ригада жойлашган мустақил журналист.
(Ушбу мақолада билдирилган фикрлар муаллифга тегишли бўлиб, Ал-Жазира таҳририятининг позициясини акс эттирмайди.)
Uzbek