Ижтимоий тармоқда- ҳақиқат учун.
«Бутун дунёда, ҳар доим, оммавий ахборот воситалари ва ҳукумат бир-бирларини манипуляция қилишга ва бир-биридан фойдаланишга ҳаракат қилишди», деб ҳисоблайди у. – Ва айни пайтда агар хоҳлашса – умумий манфаатларни топади, битимлар тузади, дўст бўлишади.
Бундай диалектик ўзаро ҳаракатда фуқаро, жамият ва демократия ғолиб келади. Агар Қозоғистонга назар ташласангиз, албатта, расмийлар оммавий ахборот воситаларидан кўпроқ фойдаланишган.
Бугунги кунда вазият шундай: ҳукумат оммавий ахборот воситаларини назорат қилиб турди, журналистларни манипуляция қилишга муваффақ бўлди, аслида ҳукумат тарафдорлари ва унга қарши булганларга қарши уларнинг катта қисмини тарғиботчиларга айлантирди. Ва бунинг белгиси (ортиқча ёки кам эмас), улар тарғиботчиларга айланишган маҳалда журналист бўлишдан тўхтайди.
Натижада, Қозоғистон оммавий ахборот воситалари ва жамоатчилик институтлари давлат органлари сифатида суҳбатни бошлаган ҳокимият билан мулоқотда тенг ҳукуқли сифатида иштирок этмайди. Диалог энди ҳақиқий эмас. Бу бутун жамият учун жуда хавфлидир. Бир қутбли дунё икки қутбли дунёдан ва икки қутбли дунё кўп қутбли дунёдан кўра хавфлироқ, оммавий ахборот воситаларидан анча кучли бўлган давлат ҳокимияти жамиятда ядро портлашига сабаб бўлади.
Бу қачон бошланди? Мен бунга иккита сабабни кўрсатган бўлар эдим. Биринчиси, телерадио эфирга узатиш борасида лицензиянинг жорий қилиниши. Тўғри ғоя шундай амалга оширилдики, энг тиши ўткир телевидение ва радио каналлари ёпилди.
Иккинчи воқеа – оммавий ахборот воситалари соҳасига давлат буюртмаси киритилди. Дастлаб қозоқ тили матбуотни қўллаб-қувватлаш ўйлаб топилди, давлат буюртмаси ҳукуматнинг оммавий ахборот воситаларига таъсир ўтказишнинг асосий воситаларидан бирига айланди.
Оммавий ахборот воситаларида кенг миқёсли давлат иштироки, бу Қозоғистонда мустақил журналистикани ўлиш ҳолатига олиб келди. Албатта, бу ҳолатга олиб келган вазиятни эътиборсиз қолдириб бўлмайди.
Давлат капитализми фаол ривожланмоқда ва бундай шароитларда фақат давлат пуллари молиявий барқарорликни таъминлаши мумкин (оммавий ахборот воситаларида давлат буюртмаси миқдори бутун реклама бозорининг ҳажмидан ошиб кетди). Сиёсий рақобат ҳеч нарсага арзимайди, сиёсатда ошкоралик хавфли бўлиб қолди, жамият тобора инертсиз бўлиб қолди.
Ижтимоий тармоқларда эса бу нарсалар бироз мураккаб. Бир томондан, Қозоқ оммавий ахборот воситалари жамият институти сифатида томошабинлар орасида ўзининг ишончини ва ҳурматини йўқотишди. Бунинг оқибатида аудитория «ҳақиқат орқасидан» ижтимоий тармоққа қараб йўл олди .
Соҳта янгиликлар(fаkе news)дан чарчаш.
Бошқа томондан, дунёдаги барча оммавий ахборот воситалари, шу жумладан журналистиканинг ҳақиқий тўртинчи кучи бўлган мамлакатлар ҳам худди шундай муаммоларни бошдан кечирмоқда. Ўтган йилнинг ўрталаригача тадқиқотлар оммавий ахборот воситаларига ишонч йўқолиб, ижтимоий тармоқларга бўлган ишонч кучайди. Ва фақат бир йил аввал вазият ўзгариб кетди: одамлар доимий ахборот оқимидан ва сохта янгиликлардан чарчаган. Ҳамда янгиликларни танлаб оладиган, текширадиган манбаларни қидиришни бошлади.
Шунинг учун ривожланган мамлакатларда журналистика ўзининг қадр-қимматини тиклашга киришди. Бироқ, бу ерда бир муҳим нарсани ёдда тутишимиз керак.
Одамлар психологик жиҳатдан шахсан билган кишиларга ишонишга мойилдирлар ва ижтимоий тармоқлар бундай танишлар хаёлини яратади: бу киши Фэйcбукдаги дўстларим, яъни мен уни биламан. Шундай қилиб, ушбу дўстингиз қўйган постлар, маълумотлар сизда, ҳар қандай медиа воситаларининг нотаниш бўлган муҳарририятидан кўпроқ ишонч ҳосил қилишни бошлайди. Ва натижада ушбу инсон, у сизда баъзи оммавий ахборот воситалари томонидан чоп этган маълумотлардан кўпроқ ишонч орттиради.
Яна бир кам аҳамиятга эга бўлмаган ҳолат: биз онгсизлик даражамизда эътиқодларимизни ва муносабатимизни тасдиқлаш учун тасдиқ қидирамиз. Мен америкаликлар ҳеч қачон ойга тушмаганига ишонаман ва буларнинг барчаси ақл бовар қилмайдиган ёлғон бўлса, мени бошқача ишонтиришга ҳаракат қиладиганларга эмас, балки худди шу тарзда ўйлайдиганларга кўпроқ ишонаман.
Шундай қилиб ахборот ёлғонлари тўқилади ёки эхокамералар яратилади ва натижада (мен фақатгина ўз фикрларимнинг аксини эшитаман). Улар ижтимоий тармоқларда яратилиши жуда осон: улар сиз билан ҳамфикр бўлмаган ҳар бир кишини ҳақорат қилишади ва тақиқлашади – дунё ёқимли ва зиддиятсиз бўлади.
Шу маънода, оммавий ахборот доимо турли нуқтаи назарлар беришга ҳаракат қилмоқда, бу ҳолат фақат бир хил фикрни кўришга ўрганганларни ғазаблантиради.
Мен Қозоғистонда оммавий ахборот воситалари ижтимоий тармоқларга ютқизган деб ўйламайман. Аксинча, ҳам оммавий ахборот воситалари, ҳам ижтимоий тармоқлар ҳукумат ва аудитория истеъмолининг қурбонига айланган.
Қозоғистонда истеъмолчилар камроқ нотўғри маълумот берадиган ОАВни танлаб олишлари керак – оммавий ахборот воситасини маълумотининг мазмуни ижтимоий тармоқдагидан яхшироқ эмас. Шу маънода, оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқлар ўртасидаги алоқалар ҳам бор – бир оз кўпроқ ва Қозоғистон телеканаллари ёки веб-сайтлари тингловчиларни бир хиллик ғоясида тарбиялашни исташади, АҚШда бўлгани каби ( Fох & Янгиликлар ) ёки Россия ( РенТВ ).
Қозоғистон оммавий ахборот воситалари қайта тикланиши мумкинми? Ҳа, албатта. Бунга ишониш учун, ошкоралик эълон қилингандан кейин СССРда нима бўлганини эслаб ўтиш кифоя. «Ғоявий жабҳада қўрқитилган ва унутилган жангчилар» бирданига қадларини кўтариб, бу сўзнинг тўлиқ маъносига жавоб берадиган журналист бўлдилар.
Вазият ўзгариб ва янги журналистика тезда ўз қанотларини ёйди. Бу, албатта, ўтириб, бошқа пайтлар келишини кутиш керак дегани эмас эди. Оммавий ахборот воситалари фақатгина ҳокимият ва турли тренд босимларига қаршилик кўрсатиш орқали ривожланиб борди.
Қаердадир ҳокимият ёки кўзи очилган аудитория кутганидан бошқача тарзда амалга ошириш орқали қаршилик кўрсатиб бориш керак эди. Шундай қилиб тўпланган тажрибаларни сақлаган ва ривожлантирган ҳолда – тошни сув чархлагандек, воқеаликни аста – секин яхши томонга йўналтирган ҳолда журналистика ривожлана бошлади.
Соҳта хабарлар учун «Ошхона»
АҚШ Президентини Россия сайлаганми?
– Агар биз ким айбдор деб сўрайдиган бўлсак ҳукуматнинг матбуотни ўзларига бўйсундириб, ўз таъсир доирасига олганлиги масаласида, мен ўйлайманки, бу саволнинг ўзи унчалик тўғри эмас, чунки Қозоғистонда ОАВ ва ҳокимиятнинг имкониятларида тенгсизлик мавжуд, – дейди у. – 1995 йилгача, агар хотирам менга панд бермаса, Қозоғистонда сўз эркинлигига ўхшаш нарса бор эди. Ва кейин ҳамма нарса ўзгариб кетди, ҳокимият турли тендерлар орқали барча оммабоп бўлган оммавий ахборот воситаларини ўз қўлига ола бошлади.
Бу ҳолат миллийлаштириш, яъни ҳокимият томонидан назорат қилинадиган молиявий гуруҳлар орқали амалга оширилиб борилди. Шунинг учун матбуотнинг ҳокимият томонидан енгилганлигида айби йўқ.
Агар аралаш жанг санъати устаси олдига 6 ёшли бола жанг учун рингга чиқарилса, бу ерда жангда ютқазганликда болани айбдор деб ҳисоблаш тўғри ҳисобланадими?
Анъанавий матбуотнинг ижтимоий тармоқларга ютқазиши бутун дунёдаги муаммодир.
Ижтимоий тармоқларда фаолият кўрсатадиган журналистларга материал тўплаш, уни тасдиқлатиш учун муҳаррирга олиб бориш шарт эмас. Улар тўплаган материалларини қандай бўлса шундайлигича берадилар. Ҳозирги рақамли технологияларнинг ривожланиши журналистларга материалнинг овози ҳамда кўринишини сифатли бера олиш имкониятини кучайтирди, бу эса анъанавий ОАВ учун кучли рақобатни юзага келтирди.
Яна битта муаммо: бугунги кунда ҳам ахборотнинг ўзи эмас, балки унга бериладиган шарҳлар муҳим бўлиб бормоқда. Ушбу шарҳлар берилган маълумотларни ёлғонга айлантириши ҳам мумкин, бундай вазиятни эса ҳокимият ўз фойдасига ишлатади.
Масалан, Кремль ёки Акордага ишлайдиган Троллар армияси мавжуд. Бундан ташқари баъзи мамлакатлар, хусусан, Россияда, ижтимоий тармоқлар орқали бошқа давлатларнинг ички ишларга аралашиш учун имконият пайдо бўлди.
АҚШ Конгресси махсус прокурори Мюллер раҳбарлигида комиссия ташкил этилди ва ушбу комиссия Россиянинг Ижтимоий тармоқлар орқали (инглиз тилида) Дональд Трампнинг сайлов олди компаниясини қўллаб қувватлаганлиги бўйича далиллар топган.
Жаноб Дональд Трампнинг Россия билан шахсан келишганлиги ҳақида далиллар мавжуд эмас, аммо Марказий разведка бошқармаси ва ФБИнинг расмий вакиллари уч ёки тўрт ҳафта олдин Россиянинг кейинчалик ҳам АҚШ ҳудудидаги сайловларга таъсир кўрсатиши ҳақида, ҳам баёнот берди.
Яна ҳали кўпроқ кўрасизлар!
Ҳозир ҳамма радио станциялари ва ТВ каналлари Фейсбукда ўз саҳифаларига эга. Улар ижтимоий тармоқларга қўядиган ахборотларининг мазмунига бериладиган шарҳлар муҳим эканини тушунишади.
Берилган шарҳлар ахборотни нотўғри маънода тушунишга ёки баъзилар ҳоҳлаганидек керакли йўналишда тушунишда муҳим аҳамиятга эга. Бир сўз билан айтганда, замонавий журналистика, бу каби қийинчиликларга маҳорат билан жавоб берадиган санъатдир. Шунинг учун анъанавий журналистика ўзининг барча имкониятларини ишлатиб бўлди дейишга ҳали эрта.
Мен ўйлайманки, журналистика яхши ёки ёмон томонга эмас, балки инсоният ҳаракати йўналиши бўйлаб ривожланиб бормоқда. Ҳозирги вақтда медиа менежери ёки ижтимоий тармоқлар маъмури каби янги касблар ҳам пайдо бўлди.
Менинг катта қизим ўтган йили Мериленд университетининг журналистика факультетини битирди. Уни авваломбор, интернет журналистикаси бўйича тайёрлашди, фақатгина интернет нашри учун матн тузиш, расм ёки видео шарҳлар ёзиш учунгина эмас, балки маҳоратли тарзда блоггерлик қилиш ва ижтимоий тармоқларда қандай ишлашни ҳам ўргатишган.
Мен ўзим 24 йилдан бери «Озодлик» – «Озод Европа» радио корпорациясида ишлайман. Қозоғистон ОАВларида бу ҳолат қандай амалга оширилаётганини билмайман, лекин бизда ҳар икки-уч йилда журналистлар ўз малакаларини ошириб боришади. Ва бу ҳолат албатта яхши.
Одамлар ҳаётнинг қийинчиликларини қабул қилиш ва уларга қарши тура олишлари лозим. Бошқа йўл йўқ. Агар 1990 йилларнинг ўрталарида Озодлик радиоси бош қароргоҳи Мьюхенда бўлган ва кейин 90-йилларнинг охирларида Прагага кўчиб ўтган, кейин эса 2000 йиллар ва ҳозирги вақтда у бир хил номда, лекин ҳар- хил вазиятда фаолият олиб борган.
Таҳририят кенгашининг айрим филиаллари, масалан, Беларусия ва Қозоғистон анча вақтдан буён радио эфирга чиқмайди. Улар ҳам видео, радио ва матн ёзиш имкониятларини бера оладиган интернет ижтимоий тармоқларига тўлиқ ҳолатда ўтиб кетишган. Ижтимоий тармоқларда аудитория билан ишлайдиган махсус менеджерлар мавжуд. Улар журналистлар учун ташкил этиладиган махсус тренингларида интернет аудиторияси ўқувчиларининг сўз эркинлигини ҳамда аудиториянинг журналистлар томонидан бериладиган ахборотларига бўлган шубҳа гумонларини ҳисобга олган ҳолда иш олиб боришга ўргатиладилар.
Ҳозирги вақтда ким кимни енгди деган хулосага келадиган бўлсак, албатта ижтимоий тармоқлар соҳадан анаънавий журналистикани сиқиб чиқармоқда, чунки уларда ахборот бериш тезлиги юқори ҳамда манба биринчи қўлдан олинмоқда.
Newsweekни олайлик, АҚШнинг машҳур бу журнали деярли 80 йил давомида босма нашр этилди, энди эса у ўз ўқувчилари билан алоқасини нашрнинг электрон версиялари ва Фейсбукдаги ўз саҳифасида тўғридан тўғри олиб бормоқда.
Бу дегани дунё тор ва ҳақиқатан ҳам кичик бўлиб қолди. Австралияда яшаб нарсаларни Тайвандан сотиб олиш ёки ўзи Африкада бўлиб Францияда ишлаш мумкинлиги имкониятларидир.
Ҳозир чет тилларни биладиган инсонлар ижтимоий тармоқларга кириб дунёдаги турли журналистлар ахборотлари билан танишишлари мумкин. Бу ҳаётнинг талабидир. Бугунги кунда Америка Қўшма штатларида 20 ёшли блоггерлар миллионлардан ташкил топган аудиториялар билан ишламоқдалар.
Интернет тармоқларида сиёсат ёки фақатгина ижтимоий муаммолар ҳақида эмас, балки бошқа масалалар ҳақида ҳам гапириш мумкин. Масалан, уй шароитида Ким Кардашян кийиб юрадиган кўйлакни қандай қилиб ўзингиз тикишингиз мумкинлиги ҳақидаги. Блогингиз аудиториясида абонентлар сони бир миллионга яқин ёки кўпроқни ташкил этса сизга энди реклама берувчилар мурожаат қилиб бошлашади
Бугунги кунда ижтимоий тармоқларни бир ҳолатга ўхшатиш мумкин. Масалан, йигирманчи асрнинг бошида телефон телеграфни мағлубиятга учратган ёки 20 асрнинг ўрталарида одамлар газеталарни камроқ ўқиб радиони кўпроқ тинглаганликлари, кейин эса радионинг ўрнига телевидения келганлиги, бугунги кунда телевизорни ҳам кўпчилик кўрмаётганлигига ўхшаш воқеадир. Эндиликда матбуот ижтимоий тармоқларга айланмоқда. Ҳозирги ҳолат – бу фақат бошланиши.
Мен 1996 йилни эслайман. Бош вазир Кажегелдин матбуот анжумани ўтказмоқда. Айтганча, у ҳар ойда бу ишни қилган. Лекин кейин у журналистларни унинг устидан кулганликда айблади: у ўшанда журналистларга тез орада журналистлар ҳамжиҳатлигидан асар ҳам қолмайди ва сизлар баррикадаларнинг икки томонида туриб бир бирингизга қарши курашасиз деган гапларни айтди.
Биз кулдик. Бир неча ой ўтгач, Кажегелдин мамлакатда биринчи марта телерадио частоталари учун тендер ўтказди. У ерда деярли 40га яқин Телерадиокомпания ва радиоэшиттириш компаниялари аут шок муаммоли ҳолатга тушишди.
Баъзи таҳририят ходимлари тўлиқ таркибда мамлакатни тарк этди. Ўшанда биз биринчи марта ҳокимиятнинг ўзига ёқмайдиган ҳар қандай нарсани босиб янчишини кўрдик.
Бир йил ўтиб, Кажегелдин ўзи ҳам сиёсий эмиграцияга кетди. Ҳақиқатдан ҳам, бир мунча вақт ўтгач, биз журналистлар бир- биримизга қарама-қаршиликда ишлай бошладик.
Кажегелдин ақлли ва ҳар нарсадан хабардор инсон экан. Нима учун у бизга ўша сўзларни айтган эди? Эҳтимол, у бизни ўз ҳақ ҳуқуқларимизни ҳимоя қилиш учун курашишимизни кутган эдими? Ёки, аксинча, ҳеч нарса қила олмаслигимиз ва ҳамма нарсани борича қабул қилишимизни кутганмиди? Мен, албатта, бу ҳақда ундан имконият бўлганда сўрайман.
Аммо кейин биз ҳамма нарсани – оммавий ахборот воситалари тўғрисидаги қонунга ўзгартириш киритилиши, жиноят кодекслари, судлар фаолиятига доир ўзгартиришларни, журналистлар ва улар томонидан чиқарилган нашрларни қамоққа олиш ҳолатларни индамасдан қабул қилишни ўргандик.
Биз бир нарсада ўзимизни ўзимиз тинчлантирар эдик. Бу ҳам эса сиёсат бизнинг ишимиз эмас, бизнинг вазифамиз факатгина маълумот бериш холос, деб ўйлар эдик. Натижада Қозоғистонда сўз эркинлиги ҳалок бўлди.
Энди мен 1996 йилда Назарбоевнинг ҳокимияти журналистикани ўлимга маҳкум этганини тушунаман. Кажегелдин шу ҳолатни назарда тутиб гапирган экан.
Бизда ҳокимиятга қарши кураш учун ҳеч қандай имконият бўлмаган эди. Ўша пайтда биз қул бўлдик ва ҳозир ҳам қулмиз. Бизнинг кўз олдимизда 4000 та фуқарони бирма-бир қамоққа ташлашди.
Қуллар ҳуқуқ ва эркинликка муҳтож эмас. Ким озодликни қадрласа ўша тезда эмиграцияга кетди. Қайғули ҳолат, шундай эмасми? Масалан, қувончли ҳолат ўз қўлинг билан нимадир қилганлигинг – водопроводни тузатганлигинг, расм чизишинг, деҳқончилик қилиб бирон нарса экканлигинг… Ҳа, шунга ўхшаш нарсалар. Озодлик ҳам худди шундай нарса, уни эркалатиш ва унга арзиш керак. Меҳнат ва ҳаракат билан эришилмаган мустақиллик ва озодлик ҳатто қулларга ҳам керак эмас.
Журналистликанинг ижтимоий тармоқларга айланиши ҳақида гап кетганда, бу энди оммавий ахборот воситаси эмас, балки эски ғийбатчи кампирлар учун ўриндиғидир.
Жамият ОАВни ҳокимиятга бой берди. Менинг фикримча ОАВ ҳокимиятга ютқазди деб гапириш унчалик тўғри эмас. Жамиятнинг оммавий ахборот воситаларини ҳокимиятга бой берганлиги тўғрироқ. Тушунтириш бераман.
Ҳокимиятга қарши тура оладиган оммавий ахборот воситалари бўла олади, қачонки у ҳокимиятдан мустақил бўлса. Агар медиа ресурслари эгасининг ҳокимиятга тегишли жойи бўлса ёки ушбу ресурсларнинг ҳокимиятга молиявий қарамлилик жойи бўлса, ОАВнинг мустақиллиги ҳақида гапириш кулгули ҳолатдир. Бундай раҳбарга эга бўлган нашр ўзининг асосий фаолиятини, фикрини, вазифасини бажара олмайди.
Албатта, бу йўқотишдир. Бу ерда гап фақатгина ҳокимиятни танқид қилиш ёки муаммоларни ёритиш ва уларга ҳокимиятнинг эътиборини жалб этиш ҳақида кетаётгани йўқ. Ҳатто аудиторияга ахборот бериш жараёни ҳам – юқоридан қилинган қўнғироқ орқали ёлғонга айлантирилади.
Натижада ҳеч қандай ҳақиқий янгилик берилмайди. Мустақил таҳририятларнинг турли босимлар остида омон қолишлари учун, биринчи навбатда, уларга барча даражадаги жамиятнинг қўллаб-қувватлаши зарур.
Агар ўз вақтида Қозоғистонда жамият ҳокимиятдан мустақил бўлган ОАВ ҳимоясига сўзда эмас, амалда ёрдам берганларида эди, балки улар ҳали ҳам ишлай олиши мумкин эди. Шунинг учун ҳам жамият оммавий ахборот воситаларини ҳокимиятга ютқазди деб гапираман.
Ижтимоий тармоқларга келсак, бу борада менинг ўз фикрларим мавжуд. Албатта, ахборотлар ижтимоий тармоқлар орқали бир неча баробар тезроқ тарқалади, бу эса баъзи ҳолларда ёрқин, ҳис туйғуларга ўралган ҳолатда юз беради. Бу борада оммавий ахборот воситалари ижтимоий тармоқларга ютқазмоқда.
Аммо, одамлар ижтимоий тармоқларда бериб борилаётган нарсаларга қанчалик ишониш мумкинлиги борасида тез- тез савол беришади. Ижтимоий тармоқларда қуруқ гап ва нотўғри ахборотларнинг берилиши кенг тарқалган. Албатта ишонч масаласи одамларда воқеликка нисбатан танқидий муносабат юзага келганда ишониш ёки ишонмаслик муаммоси пайдо бўлади. Агар бу ҳолат юз бермаса, унда ғалаба ижтимоий тармоқлар тарафида бўлади.
«Киндер сюрприз» хиёнат учун ўтирган ёки «Қозоғистон ҳақиқати»га тарсаки
Ўзим учун шундай қоидани қабул қилдим: журналист ҳокимиятни севмаслиги ва унга яқин бўлмаслиги керак. Бу ҳолат баъзан бўлиб туради, деб таъкидлайди “Қозоғистон ҳақиқати” собиқ муҳаррири Григорий Дильдяев.
Туйғуларнинг ичида энг яхшиси бу ҳурмат. Агар ҳокимият ҳақиқатдан ҳам ўзини ҳурмат қилишларини ҳоҳласа, у фақатгина яхши ишларигина эмас, балки одамларнинг кўз ўнгида журналистлар унинг камчиликларини кўрсата олишлари ва танқид қила олишлари лозим.
Бугунги кундаги давлат нашрларида бериладиган материалларнинг яримидан кўпи ижобий маълумот бермайди. Ундаги маълумотлар асосан давлат тизимлари ва президент маъмуриятидан бериладиган буюртмаларни бажаришга қаратилган. Кундалик газетани ҳам шундай тушуниш мумкин.
Газетани бошқариш учун 29 ёшли амалдорни олиб келишганида мен буни бир асрлик тарихга эга газета учун тарсаки сифатида қабул қилдим.
Журналистикага кириб келган «Киндер Сюрприз» бошлиқ креслода ўтириб олди ва кейинчалик юқори лавозимга кўтарилиб кетди. У ўзининг қўл остидагиларга ҳақиқий «ажабтовурлигини» кўрсатди: кейинчалик эса барибир давлатга хиёнат қилганликда айбланди.
Газетанинг таъсисчиси эса ўз фаолиятини давом эттирмоқда. Уқувсиз ва тайёр бўлмаган одамларнинг тайинланиши газета обрўсининг тушишига сабаб бўлмоқда. У ҳеч қандай муаммолар йўқ бўлган параллел дунёда яшаб келмоқда.
Мана, менга тирик бўлган намуна. Бир неча йил муқаддам, Караганда ишчилари ўз ҳақ ҳуқуқларини талаб қилиб бош кўтарганларида, уларнинг талаблари ҳақида «Қозоғистон ҳақиқати»дан ташқари деярли барча оммавий ахборот воситалари хабар беришди.
«Қозоғистон ҳақиқати» раҳбарияти эса ўз мухбирларига очиқдан- очиқ бу воқеа уларни қизиқтирмаслигини айтган. Албатта, бундай газетанинг тиражи тушади, ундан обуначилар ва реклама берувчилар юз ўгирадилар.
Қачонлардир, «Қозоғистон ҳақиқати»да мени ҳайрон қолдирган шундай фикрлар берилган: «Давлат бошқарувининг буюк раҳбари, элбоши Н.А. Назарбоевнинг Қозоғистонни ўзининг кучли ва ишончли қўллари билан замонавий геосиёсий ва геоиқтисодий бўронлар ва аномалиялар орасидан олиб ўтишидаги усталиги унга нисбатан чуқур ҳурмат ва эътиборни юзага келтиради». Бу амалдорларнинг қанчалик ахмоқона, уятсиз, лаганбардорлигини кўрсатади.
Мен эслайманки, Марат Тажин Россияга элчи бўлиб кетишидан олдин, у аниқ қилиб қуйидагиларни гапирган эди: Биз фақат пул ва қоғозларни сўз оғирлигига алмаштирдик. Бундан мафкуравий фойда йўқ. Бундан ташқари, бу тескари таъсирга эга. Ўқувчи ҳеч нарса сезмайди деб ўйлаймиз, у қачонки солиқ тўловчи ҳисобига нашр қилинадиган макулатура қоғозига обуна бўлишга мажбур бўлишади.
Муҳарририятдан: Профессионал журналистик биродарликнинг ўлиши ҳақидаги гап, албатта, жуда жиддий. Москвадаги яқинда содир бўлган воқеалар бунинг аксини кўрсатади: соҳадаги бирдамлик намойишини кўрсатиб берган журналистлар қамоқхона зиндонидан ўзларининг ҳамкасбини тортиб олишди. У тергов журналисти, «Медуса» Интернет нашрининг мухбири Иван Голунов эди. Турли сиёсатшунослар бу масала бўйича ҳар хил нуқтаи назарларни билдирмоқдалар. Москвадаги Америка Овози Рус хизмати Россия мухбири Данила Галперовичнинг ёзишича, «қисқа вақт ичида вазият тангага ўхшаб ағдарилди ва ҳозирги кунда Россия ИИВ ходимлари бизни матбуот заҳарламоқда деб гапирмоқдалар».
Мерей Сугирбоева
Uzbek