Қирғизистонда Тожикистон билан чегарада 30 март – 1 апрел кунлари «Хавфсизлик-2021» кенг кўламли ҳарбий машғулоти ўтказилмоқда. Мутахассислар уларни Душанбедан тазйиқ ҳаракати деб аташди. Душанбе ҳозирча вазиятга изоҳ бермади.
Қирғизистон Тожикистон билан чегарадаги Боткен вилоятига ўнлаб ҳарбий техникани олиб чиқди. Қирғизистон Республикаси Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси (MXX) раҳбари Қамчибек Ташиeв ҳам вилоятга келди. Хавфсизлик хизмати ходимининг вазифаларидан бири маҳаллий аҳолига Ўзбекистон билан чегарада эришилган келишувлар натижаларини тушунтиришдир, деб хабар қилди «Озодлик» радиосининг қирғиз хизмати.
Қирғизистон ва Ўзбекистон ўртасида ҳудудларнинг алмашинуви маҳаллий аҳолининг танқидига учради. Улар Кемпиробод сув омборининг катта қисми ва бошқа сув захираларининг Ўзбекистон назорати остига ўтқазилишидан ғазабландилар.
Қирғизистоннинг янги ҳокимияти давлат чегарасини демаркация ва делимитация қилишни энг қисқа вақт ичида якунламоқчи. Ташиeвнинг сўзларига кўра, Ўзбекистон билан чегара масалалари «100%» ҳал қилинган ва энди мамлакатлар ўртасида баҳсли ҳудудлар мавжуд эмас. Томонлар якуний протоколни имзоладилар, унга кўра чегаранинг қолган участкалари бўйича барча масалалар ҳудудларни алмаштириш принципи бўйича тавсифлаш тартибидан ўтди, деди Ташиeв бир кун олдин Бишкекда бўлиб ўтган матбуот анжуманида.
Ташиeвнинг сўзларига кўра, «Кемпиробод сув омбори», «Шарихансой канали», «Гавасаи», «Кўк-Серек», «Баястан», «Оқ-Тош», «Ункур-Тоо» сайтларида тавсиф берилади. , «Кара -Белес». 1 апрелдан бошлаб одамлар, автоуловлар ва микроавтобусларнинг (20 ўринга қадар) Сўх анклави томон ҳаракатланиши учун «Каитпас», «Отукчу» назорат-ўтказиш пунктлари очилди. Ўзбекистон Қора-Сув, Бек-Обод, Йнтймак, Кенсай ва Сейдикум назорат-ўтказиш пунктларида тиклаш ишларини бошлайди ва улар тайёр бўлгандан кейин очилади.
«Томонлар протокол бўйича келишиб олгандан сўнг, давлатлараро шартнома имзоланади, у кейинчалик Жўқор Кенгесда ратификация қилиш тартибидан ўтиши керак»,- деди Қамчибек Ташaeв. Ҳукумат делегацияларининг навбатдаги учрашуви яқин вақт ичида Қирғизистон ҳудудида бўлиб ўтади, сана ҳали эълон қилинмаган.
Қирғиз-тожик чегарасига келсак, Тошиeвнинг сўзларига кўра, «Ворух анклави тўсқинлик қилмоқда». Муаммони ҳал қилиш учун тожик томонига иккита вариант таклиф қилинди. Биринчиси, Ворухни чегара билан ўраб олиш ва фақат маҳаллий аҳоли Тожикистонга қайтиб бориши учун йўл очиш. Иккинчиси – анклавни Лейк ёки Боткен туманларида тенг келадиган участкага алмаштириш. «Биз ушбу эрлар бўйича ўз имкониятларимизни Тожикистонга топширдик, аммо қўшниларимиздан ҳали жавоб олмадик», деди Ташиeв.
“Қирғизистон томони қайси мақсадда икки мамлакат Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси раҳбарлари ўртасида март ойининг ўрталарида Суғд вилоятининг Гулистон шаҳрида бўлиб ўтган ёпиқ музокаралар тафсилотларини ошкор қилишни афзал кўрди? Ва музокара столига таклифлар қандай шаклда илгари сурилди? Қамчибек Ташиeв ўз президентига хабар берган шаклда бўлганми ёки дипломатия қоидаларига риоя қилинганми? Агар Ташиeв матбуот аниқ таърифлаганидек гапирган бўлса, демак, бу таклифларни ултиматумдан бошқа нарса деб аташ мумкин эмас », – деди тожик мутахассиси Негматулло Мирсаидов НГ телеканалига.
Эксперт Ворухнинг Қирғизистонга берилиши нафақат Тожикистоннинг ўзи, балки Исфара дарёси ҳавзасидаги сувдан фойдаланадиган Ўзбекистоннинг кўплаб минтақалари учун ҳам ҳалокатли оқибатларга олиб келади, деб ҳисоблайди. «Дўст тожик халқига нисбатан тез-тез асоссиз тажовузкорликни кўрсатадиган қўшниларнинг қўлидаги сув булоқлари минтақанинг барча инфратузилмасига қўшимча босим воситаси бўлиши мумкин», деб ҳисоблайди Мирсаидов. Унинг фикрига кўра, масаланинг оддий ечими йўқ, чунки томонлардан бири ҳар доим ютқазган бўлади.
“Бишкек таклиф қилган иккала вариант ҳам Душанбе учун фойдасиз. Бундай таклифлар фақат томонлардан бири ресурслар ва имкониятлар жиҳатидан сезиларли устунликларга эга бўлганда амалга оширилади », – деди мустақил тожик сиёсатшуноси Парвиз Мулложонов НГ телеканалига. Экспертнинг фикрига кўра, Қирғизистон расмийлари Москванинг кўмагини олгандан кейин ўзларини ишончли ҳис қилишади. “Сўнгги йилларда Москванинг Душанбедан Eвроосиё иқтисодий иттифоқига нисбатан муросасизлиги ғазабланмоқда. Россия Федерацияси ҳам Хитойнинг минтақадаги таъсирининг кучайиб бораётганидан норози », – деди Мулложонов.
Бошқа томондан, эксперт Қирғизистон Миллий Хавфсизлик Давлат Қўмитаси раҳбари Камчибек Ташиeвнинг баёнотини янги ҳокимиятнинг узоқ вақтдан бери давом этиб келаётган муаммоларни ҳал қилиш орқали мамлакат ичидаги мавқеларини мустаҳкамлашга уриниши билан боғлайди. Республикада иқтисодий муаммоларни ҳал қилиш чегара мавзусини кўтаришдан, уруш бошлашдан ва ғалаба қозонишдан кўра анча қийин. Шунинг учун, унинг фикрига кўра, Россия Федерацияси кўмагисиз Бишкек бундай баёнотларни қабул қила олмайди.
Мулложоновнинг фикрига кўра, Тожикистон учун Ворухнинг йўқолиши имижнингйўқолиши ҳисобланади. «Шунинг учун ҳам мамлакат расмийлари Тошиeвнинг баёнотига ҳеч қандай изоҳ бермаяпти. Бундан ташқари, аҳолининг фикрига эътибор бермаслик, (40 мингга яқин одам Ворухда яшайди, яна 200 минг киши Исфара вилоятида) хавфли. Шу сабабли, Тожикистон учун Қирғизистоннинг таклифи жуда фойдасиз. Бундай таклифлар ғалаба иллюзияси мавжуд бўлганда амалга оширилади. Шу сабабли, Боткен вилоятида ҳарбий машғулотлар ўтказилаётгани бежиз эмас. Уларни Душанбеда босим сифатида баҳолаш мумкин, – дея таъкидлади Парвиз Мулложонов.
Унинг сўзларига кўра, бу Қирғизистон раҳбариятининг қимор ўйинлари ва истерияни қамчилаш, бу иккала мамлакатда ҳам ҳиссий ҳолатни кўтаради. “Бироқ, Қирғизистон томони музокараларнинг жанговар ҳаракатларга айланишини хоҳлаши эҳтимолдан йироқ эмас. Чунки у мамлакатлар ўртасида ҳарбий тенглик ўрнатилганлигини тушунади. Кўринишидан, айнан шу тарзда Бишкек босим ўтказмоқда ва бу вазиятда Тожикистон раҳбарияти у ёки бу вариант билан рози бўлишига умид қилмоқда «, – деб ҳисоблайди эксперт.
Uzbek