Қазилма ёқилғиларни рад этиш билан қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтиш геосиёсий майдонда глобал ўзгаришга олиб келади. Россия заифлашиб қолади, Хитой эса қайта тикланадиган энергетика бозорининг етакчи йўлбошчиларидан бирига айланади. Шу билан бирга, Африка давлатларида илгари бўлмаган янги таъсир кучлари пайдо бўлади.
Қайта тикланадиган энергетика халқаро агентлиги (IRENA) таҳлилчилари қайта тикланадиган энергетикани геосиёсатга қандай таъсир қилиши ҳақида ҳисобот чоп этди. «PV Magazine» журнали хабар берганидек, авваллари бу соҳада кенг кўламли тадқиқотлар ўтказилмаган.
Турли мамлакатларнинг 12 нафар эксперти, жумладан, расмийлар ва энергетика корхоналарининг эгалари ўз прогнозлари билан бўлишдилар. Россия томонидан таркибга Роснано бошлиғи Анатолий Чубайс раҳбарлик қилмоқда.
Ҳисобот, муаллифларининг аксарияти геосиёсий кучларнинг одатдагидек ташкил этилиши яқин орада барбод бўлишига ишонади. Савдо ва ҳамкорликнинг одатдаги шакллари ўзгаради. Янги иттифоқдош гуруҳлар пайдо бўлганда, давлатлар ўртасидаги муносабатлар ўзгаради. Умуман олганда, минтақалар ўртасида ҳамкорлик ва алоқалар кенгаяди.
Қайта тикланадиган энергия ривожланиши ва қазилма ёқилғиларга бўлган талабнинг камайиши туфайли давлатлар ғолиблар ва ютқазувчилар гуруҳига бўлинадилар. Баъзилари етакчилик қилади, бошқалари иқтисодий танглик ва беқарорликка дуч келади.
Нефтчилар салтанатининг қулаши
Биринчидан, инқироз нефть ва газга бой мамлакатларга таъсир қилади. IRENA ҳисоб-китобларига кўра, энергетика бозоридаги ўзгаришлар Яқин Шарқ, Шимолий Африка ва МДҲ мамлакатларига таҳдид солмоқда. Бу ҳудудларда ўртача углеводород экспорти ЯИМ нинг тўртдан бир қисмини ташкил этади.
«Экспорт даромадларининг қисқариши иқтисодий ўсиш ва давлат бюджетига салбий таъсир кўрсатиши мумкин», дейилади ҳисоботда.
Муаммо шундаки, хавф остида бўлган кўплаб давлатлар келгуси ўзгаришларга мослаша олмайди. Forbes маълумотига кўра, Россия, Индонезия ва Саудия Арабистони қайта тикланадиган энергетика соҳасида жуда кам сонли патентга эга.
Таққослаш учун, Хитой қайта тикланадиган энергия соҳасида 150 мингдан ортиқ патентни эълон қилди, бу глобал ихтиронинг учдан бир қисмидир. Ўсиш бўйича иккинчи ўринни АҚШ 100 минг патент билан эгаллаб турибди. Улардан кейин Япония ва Европа Иттифоқи бор.
Тайёгарлик даражаси бўйича IRENA мутахассислари мамлакатларни тўрт гуруҳга ажратдилар. Россия нисбатан барқарор иқтисодиётга эга бўлган мўътадил хавфли ҳудудлар тоифасига кирди.
Мамлакат диверсификация босқичини муваффақиятли ўтказса, катта йўқотишларга йўл қўймаслиги мумкин. Ушбу гуруҳга Эрон, Жазоир ва Озарбайжон кирди.
Араб нефть гигантлари ўзгаришларга яхши тайёрланган. Мисол учун, Саудия Арабистони 2030 йилга қадар 59 ГВт қувватни ишга туширишни режалаштирмоқда. Айни пайтда, Россияда ҳозирча, 2035 йилгача камида 20 ГВт қувватга эга қурилишни амалга ошириш зарурлиги ҳақида гапиришмоқда.
Қайта тикланадиган энергетикага ўтиш, нефть ва газ экспортига мутлақо боғлиқ бўлган давлатларга катта хавф туғдиради, бироқ айни пайтда уларда турмуш даражаси паст. Уларга Ливия, Ангола, Конго Республикаси ва Жанубий Судан киради.
Янгича саноатнинг гигантлари ва ресурсларнинг лаънати
Таҳлилчиларнинг айтишича, Хитой тоза энергия соҳасида жаҳонда етакчига айланади. Мамлакат қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланган ҳолда рақобатчилардан устунлик қилади ва айни пайтда электр транспорт воситаларини ишлаб чиқариш ҳажмини оширади.
Австралия ва Чили ҳам яхши ҳолатда қолади. Ҳисобот муаллифлари янги бозорни бошқарадиган айрим мамлакатлар ресурслар лаънатига учрайди, дейишмоқда.
Қайта тикланадиган энергия қурилмалари ва батареялар ишлаб чиқариш учун зарур бўлган қимматбаҳо материалларга бой минтақалар ҳам биринчи ўринга чиқади. Таҳлилчилар таркибига Конго Демократик Республикаси, Боливия ва Мўғулистон киради.
2040 йилга келиб, нефть нархи икки баравар қисқариши мумкин. Иқтисодчиларнинг фикрича, нефть, кўмир ва газ саноатининг қулаши 4 триллион долларга тушади. Қазилма ёнилғисининг нархи кескин пасайиши катта ишсизликка олиб келади. Бу ҳолатда ҳукуматлар қайта тикланадиган энергия манбалари ривожланишини чеклаб, углеводород бозоридаги компанияларни қўллаб-қувватлашга киришиши мумкин.
Тадқиқотчиларнинг яна бир гуруҳи, углеводородларга узоқ истиқболли инвестициялар киритиш Россия, Канада ва Қўшма Штатларга трилёнлаб зарар келтириб, 2007 йилда молиявий инқироз таъсири билан солиштирадиган йўқотишларни келтириб чиқаришини ҳисоблаб чиқишди.
Uzbek