Америкалик учар 8000 километрни бахтсиз ҳодисадан ўтиб, Калифорниянинг Поинт Ломо шаҳрига муваффақиятли қайтиб келди. АҚШ денгиз кучлари матбуот хизмати хабар берганидек.
Учувчисиз кема бутунлай бошқа номга эга – Номад. У Пентагоннинг 2017 йилда бошланган Ghost Fleet Overlord (GFO) дастури доирасида қурилган.
Ушбу дастурнинг асосий мақсади узоқ вақт давомида инсон аралашувисиз океанда ишлашга қодир бўлган ва техник хизмат кўрсатишни талаб қилмайдиган катта ва ўрта ўлчамдаги учувчисиз юзаки робот тизимларини яратишдир.
Бундай дронларнинг вазифаларидан бири ҳарбий кемаларнинг катта таркибини ўқ-дорилар билан таъминлашдан иборат бўлади. Яъни, улар сузувчи омборлар сифатида ишлатилади.
Номад Мексика кўрфази – Панама канали – АҚШнинг Ғарбий соҳил йўли бўйлаб саёҳат қилган. Шу билан бирга, вақтнинг 98% кема тўлиқ мустақил равишда ишлаган ва фақат Панама каналида уни эр усти оператори бошқарган. Сафар давомида Номад халқаро денгиз қонунларига риоя қилган.
Номад учувчисиз учувчисиз учиш аппарати 2014 йилда қурилган аллақачон мавжуд бўлган Рилей Cлаире денгиз кемаси базасида яратилган. Унинг узунлиги 52 метр, кенглиги 9 метр.
Кема унинг роботизацияси учун зарур бўлган ускуналар, жумладан алоқа тизимлари, техник кўриш, шунингдек, сунъий интеллект дастурига эга марказий процессор билан жиҳозланган.
Номад – ГФО дастури доирасида яратилган иккинчи дрон. Биринчиси, ўтган йили Мексика кўрфазидан ўз уйидаги Калифорниядаги портига шу йўлни босиб ўтган Рангер эди.
Ушбу иккита дронни синовдан ўтказиш давом этади ва ГФО дастурининг якунланиши 2022 йилда кутилмоқда. Шу билан бирга, учувчисиз етказиб берадиган кемалар ишлаб чиқаришни кенгайтириш тўғрисида қарор қабул қилинади.
Айтиш керакки, Америка Қўшма Штатларида турли мақсадлар учун мўлжалланган робот кемаларининг йўналиши жадал ривожланмоқда ва бир қатор ўзгаришлар аллақачон муваффақиятли якунланган. «Sea Hunter» денгиз ости кемаларига қарши мудофаа патруль кемаси шулар жумласидандир.
Қайиқ океан минтақаларини патруль қилиш учун мўлжалланган бўлиб, у эрда душман сув ости кемаларининг юқори фаоллиги кутилмоқда.
Айнан ўша эрда «Денгиз овчилари» нинг бутун суруви юборилган, уларнинг саёҳати 10 минг милга этади ва автономия 70 кунни ташкил қилади. Қайиқнинг узунлиги 40 метр, сиғими 145 тонна. Тезлик – 27 тугун.
Океан навигацияси учун зарур бўлган юқори барқарорлик қайиқ тримаран схемаси асосида қурилганлиги билан таъминланади. Етти баллгача бўлган тўлқинларда ишлашга қодир.
«Денгиз овчиси» сув ости шовқинларини йўналтиришни аниқлайдиган гидроакустик станция ва магнетометр билан жиҳозланган.
Дрон сув ости кемасини топгач, унга координаталарини, ҳаракат йўналишини ва тезлигини сунъий йўлдош алоқаси орқали сув ости мақсадларини йўқ қилиш воситаси билан денгиз ости кемаларига ёки эр усти кемаларига узатишни бошлайди.
Бундай қайиқларнинг ишлаши иқтисодий нуқтаи назардан жуда фойдалидир; «Денгиз овчиси» нинг бир кунлик иши атиги 20 минг долларни ташкил қилади. Арли Бёрк синфидаги эсминец учун бу кўрсаткич 700 мингга тенг.
Арли Бёрк ва Тикондерога типидаги кемаларни қуриш режасининг қисқариши маълум даражада денгиз овчиларининг қабул қилиниши билан боғлиқлиги аниқ.
Яна бир истиқболли ривожланиш, деярли тайёр, бу Hypersub Fathom гибрид разведка кемаси. Иккала сиртда ҳам 45 кнот тезликда сузишга ва 3.7 кнот тезликда сув остида яширишга қодир.
У сув остида, батареялардан, 480 от кучига эга дизель двигателдан ишлайди. Автоном навигация диапазони 1000 мил. Шу билан бирга, экипажни бортга олиб чиқиш мумкин.
Ва аллақачон денгиз дронлари ишлаб чиқилган. Northrop Grumman компаниясининг Minehunting System учувчисиз миналар кемалари олти йилдан бери ишламоқда. Улар 18 мил тезликда барча турдаги замонавий миналарни аниқлаш, таснифлаш ва аниқ манзилни аниқлашга қодир бўлган ускуналар билан жиҳозланган.
Бу жуда катта ютуқ, чунки мавжуд сонарлар бу ишни анча пастроқ трол тезлигида бажаришга қодир.
Айни пайтда Пентагоннинг стратегик имкониятлар идораси (ШҲТ) АҚШ денгиз кучлари билан алоқада бўлиб, дунёдаги биринчи йирик учувчисиз ҳарбий кемани яратиш бўйича яширин Оверлорд лойиҳасини амалга оширмоқда.
Бироқ, ушбу лойиҳанинг баъзи тафсилотлари яқинда ошкор бўлди. Ушбу ўн йилликнинг биринчи ярмида 12 та шундай кема қурилиши керак, улар учун 2,7 миллиард доллар ажратилган.
Кемаларнинг ўзи ҳақида кам нарса маълум. Улар корветлар синфига киради, уларнинг ҳажми икки минг тоннани ташкил қилади ва узунлиги 80-100 метрни ташкил қилади. Тахминларга кўра, мудофаани ёриб ўтиш учун қирғоқ нишонларига зарба бериш учун ракета тизимлари ҳамда кучли электрон урушлар билан жиҳозланган бўлади.
Кема денгиз навигацияси қоидаларига риоя қилиши, жанговар вазифаларни ҳал қилиш маршрутини белгилаши, кема гуруҳи таркибида одамлар билан минимал даражада ўзаро алоқада бўлган бошқа кемалар билан тезкор алоқани таъминлаши керак.
Аммо нафақат америкаликлар, балки ер усти дронларини ҳам яратишмаяпти. Бу аллақачон 10 йил давомида амалга оширилган, масалан, Сингапурнинг СТЕ компанияси. У турли хил ўлчамдаги (узунлиги 16 метргача) ва мақсадларда Венера қайиқларининг бутун оиласини ишлаб чиқаради.
Қайиқларга ўрнатилган ускуналарга қараб, улар турли хил вазифаларни ҳал қилишлари мумкин: патрул, қирғоқ мудофааси, миналардан тозалаш, сув ости кемаларини аниқлаш, қидириш, қутқариш ва транспорт ишлари.
Улар зарб сифатида ҳам ишлатилиши мумкин, бунинг учун қайиқда автоматик тўп, катта калибрли пулемёт ва граната отиш мосламалари ўрнатилган.
Денгиз кучлари учун ЖАРИ-УСВ ҳужум кемалари ҳам Хитой томонидан ишлаб чиқарилган.
Аммо уларга жиддийроқ қуроллар ўрнатилган – вертикал ракетанинг саккизта камерасига, торпедо трубасига, 30 миллиметр калибрли автоматик тўпга ўрнатилган ракеталар. Асбоблар таркибига фазали массивли радар, сонар комплекси, оптик-жойлашув станцияси киради.
Россия ҳақида нима дейиш мумкин? Россия Посеидонни ясаган сув ости учувчисиз самолётлари бўйича эришиб бўлмайдиган баландликда. Юзаки учувчисиз учадиган самолётлар ҳудудида у жуда оқариб кўринади.
2016 йилда Калашников консерни унинг шўба корхонаси ЗАЛА АэроГроуп «учувчисиз разведка квадрокоптерлари учун учувчисиз самолёт ташувчиси» ишлаб чиқаётганини эълон қилди.
У «Тритон» деб номланган. Бу «бир неча ўн метр узунликдаги ва бир неча юз тонна сув ўтказувчанлиги» тримаран бўлиши керак.
«Самолёт ташувчиси» нинг круиз масофаси 750 мил. Квадрокоптерларнинг ҳаракатланиш масофаси 30 километрни ташкил қилади. Шунингдек, «разведка қилинган нишонларни йўқ қилиш» учун 7,62 мм пулемёт мавжуд. Бу жуда ачинарли. Сўнгги беш йил ичида Тритон ҳақида ҳеч қандай маълумот йўқлиги жуда тушунарли.
Uzbek