Сиз қасддан қарор қабул қилишингиз ёки сезги билан бошқаришингиз эҳтимолдан йироқ, ёки эҳтимол сиз бирдан иккита усулни қўллайсиз. Келинг, рационал ва иррационал фикрлаш ўртасидаги фарқ нимада эканлигини ва фикрлашнинг қайси турини ривожлантириш яхшироқ эканлигини кўриб чиқамиз. Рационал фикрлаш мантиқий принципга асосланиб, ҳис-туйғулар, кайфият, барча субъектив шакллар таъсирини блоклайди. Иррационал фикрлаш, аксинча, фикрларни бирон бир рамка билан чегараламасдан, аввало ҳис-туйғулар ва тажрибаларни англатади.
Рационал ва иррационал фикрлаш бир бутунликнинг қарама-қарши томонлари. Кўпгина одамлар бошқа қобилиятларни ривожлантирмасдан рационал ёндашишга содиқ қолишни афзал кўришади. Аммо фикрлашнинг ушбу икки тури бир-бирини мукаммал равишда тўлдириши мумкин. Қарама-қарши фикрлаш усулларини ўрганиб, сиз турли хил номаълум ҳолатларда тезроқ ҳаракатлана оласиз.
Рационал фикрлаш усуллари:
Рационал фикрлаш ривожланган одамлар далилларга, мантиққа, аниқ фикрларга таянадилар. Улар шошилмайди, ҳатто қарор қабул қилишда ҳам суст. Улар ҳар бир қадамни диққат билан кўриб чиқадилар, мавжуд маълумотларни таҳлил қиладилар ва таққослайдилар. Бундай одамлар қуйидаги кўникмаларга эга:
?Муаммоларни таҳлил қилиш: Қарор қабул қилиш учун улар аввало муносабатларни тушуниш учун вазиятни қисмларга, тафсилотларга ажратадилар.
?Тафсилотларни синтез қилиш: Расмни тўлиқ кўриш учун муаммонинг алоҳида қисмлари бир бутунга бирлаштирилади.
?Фактларни солиштириш: Турли хил ҳодисалар ўртасидаги фарқларни таққослаб, улар содир бўлаётган нарсаларга ҳисса қўшган умумий нарсани аниқлайдилар.
?Ҳақиқатнинг тубига этиб бориш ва муаммонинг илдизини кўриш учун улар кераксиз элементлардан воз кечади.
?Ахборотни тизимлаштириш. Олинган фактлар бир бутунга бирлаштирилади. Дунёда ҳамма нарса ўзаро боғлиқ, бир-биридан алоҳида мавжуд бўладиган бундай ҳодиса йўқ.
Ушбу техникалардан ҳам илмий фаолиятда, ҳам кундалик ҳаётда фойдаланиш мумкин. Математик, кимё, физика, биология каби аниқ ёки табиий фанларни яхши кўрадиганлар орасида рационал фикрлаш янада ривожланган.
Иррационал фикрлаш усуллари
Иррационал фикрлаш ҳиссиётларга, ўз-ўзини англашга ва ҳиссиётларга асосланган импульсив қарор қабул қилишга асосланган. Иррационал фикрлаш тамойилларини кўриб чиқамиз:
?Сезги. Бу ҳар қандай далил ва мантиқ билан қўллаб-қувватланмайдиган бир хил олдиндан сезиш, туйғу. Сиз шунчаки бу вазиятда юрак айтгандай ҳаракат қилишингиз керак, аксинча эмас.
?Ёритиш. Тўсатдан тўғри қарорни англаш, тўғри фикрнинг бир зумда пайдо бўлиши. Ёритиш, масалан, тушида, эрталаб нонушта пайтида ёки дўстингиз билан суҳбатда бўлиши мумкин.
?Хаёл. Бу одамнинг амалий кўникмаларидан фойдаланмасдан вазиятни моделлаштириш ва муаммони ҳал қилиш қобилиятидир. Йўқолган элементларни ўйлаб кўринг ва нима бўлганлиги ҳақида умумий расмни тикланг.
?Бу мантиқсиз фикрлашнинг асосидир, шунингдек сиз ҳиссий реакциялар, руҳий тушунчалар, медитация, онг ости, тафаккур ва бошқаларни қўшишингиз мумкин. Иррационал фикрлаш санъатни севадиган, ижод қиладиган, мўъжизаларга ишонадиганлар орасида кўпроқ ривожланган.
Сиз ҳар қандай ёшда фикрлашнинг иккала турини ривожлантиришингиз мумкин. Бу ўзингиз устида доимий ишлашни талаб қиладиган доимий жараён. Ҳам катталар, ҳам талаба фикрини шакллантиришга ёрдам берадиган турли хил машқлар мавжуд. Агар сиз ўз маҳоратингизни оширишни, заиф томонларингизни ривожлантирмоқчи бўлсангиз, у ҳолда «Ҳиссий интеллект» онлайн курсидан ўтинг. Шахсий кўрсаткичларингизни қандай яхшилашни ўрганинг, мотивация, одатлар, идрок ва ҳиссий ҳолат билан ишлашни ўрганинг.
Uzbek