Сўнгги 10 йил ичида хорижий сармоядорлар қирғиз компанияларидан 5 миллиард доллардан кўпроқ фойда олишди. Уларнинг 16 фоизи 2020 йилда қайтариб олинган.
Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳаракати тўғридан-тўғри ишбилармонлик муҳити билан боғлиқ. Инвестицияларнинг кириб келиши шуни кўрсатадики, инвесторлар инвестиция қилаётган мамлакатда бизнес юритишдан ижобий натижалар кутишади.
2020 йилда жуда кўп нарса тескари бўлди: коронавирус пандемияси, чегараларнинг ёпилиши ва ишлаб чиқаришни деярли икки ойга тўхтатиб қолиши, фойда йўқотиб зарар кўриш. Буларнинг барчаси Қирғизистондаги йирик корхоналарни сезиларли даражада заифлаштирди.
Қирғизистондаги 2020 йил октябрь воқеалари ҳам инвесторларнинг ишончини пасайтирди. Савдо-саноат палатаси томонидан 2021 йил бошида ўтказилган бизнес сўрови шуни кўрсатдики, сиёсий турбулентлик бизнес муҳитини ривожлантириш учун асосий тўсиқдир. Буни 70,3 фоиз тадбиркор тасдиқлади.
Садир Жaпаровнинг орзулари амалга ошмоқда. Жапаров қирғизистонликларнинг орзуларини рўёбга чиқарадими?
Қувват ўзгариши ўзи бизнесга катта таъсир кўрсатмайди; аксинча, бизнесга сабаб бўлган норозиликлар, жиноий шахслар томонидан мулкни қайта тақсимлашга уринишлар, аввалги келишувларнинг бекор қилиниши ва сиёсий фикрларнинг беқарорлиги таъсир қилади. Қоида тариқасида, бундай пайтда инвесторлар ўз муаммолари билан ёлғиз қоладилар; бундан ташқари, улар қаердан ҳимояни қидиришни билишмайди. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари ҳам суст. 2021 йил бошидан буён хавфсизлик кучлари томонидан корхоналарга босимлар тўғрисида хабарлар тез-тез пайдо бўлди. Ажабланарлиси шундаки, буларнинг барчаси сўнгги 10 йил ичида рекорд даражада тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларнинг чиқиб кетишига олиб келди.
2020 йил охирида сармояларнинг республикадан 808,1 миллион долларгача чиқиб кетган.
Албатта, 2020 йилда тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларнинг чиқиб кетиши Covid-19 пандемияси ва глобал инқироз бошланиши билан боғлиқ бўлиши мумкин. Бироқ, бу қисман тўғри. Кескин капитал парвози 2017 йилда содир бўлган ва ўша пайтдан бери юқори бўлиб қолмоқда.
2020 йилда инвесторлар Қирғизистондан олдинги йилга нисбатан 4,1 баравар кўп (334 миллион 97,9 минг доллар) соф фойда олишди. Миллий статистика қўмитаси буни тўланган дивидендларнинг 2,6 баравар кўпайиши билан изоҳлади.
Шунга қарамай, қайтарилган норезидент ссудалари тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар оқимининг энг катта қисмини ташкил этади – 44,1%. Хорижий инвесторлар ўз даромадларини Қирғизистонда қайта тикламадилар ва илгари берилган кредитларнинг бир қисмини қайтариб беришди. Натижада, республика нафақат тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларнинг рекорд даражада чиқиб кетиши билан, балки баланс билан ҳам дуч келди.
Сўнгги 10 йил ичида бу ҳолат иккинчи марта юз берган. Илгари, бу 2017 йилда содир бўлган, фарқ 107,2 миллион долларни ташкил этган (2020 йилга нисбатан – 330,4 миллион доллар).
Тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларнинг энг катта оқими (86%) профессионал фаолият, ишлаб чиқариш ва кончилик билан боғлиқ.
Ушбу саноат тармоқлари 2019 йилга нисбатан чиқиб кетиш ҳажмининг ўсиши бўйича ҳам етакчилик қилмоқда.
2020 йилда Қирғизистондан энг катта фойда Хитой ва Буюк Британиянинг инвесторлари томонидан олинган – 502,58 миллион доллар ва 94,395 миллион доллар. Тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларнинг энг юқори миқдори Чуй вилоятида кузатилган – 354,65 миллион доллар.
Uzbek