Газпромнинг соф фойдаси 2020 йилда доллар қарзлари туфайли деярли 10 баравар камайди.
«Молиявий натижаларга таъсир кўрсатган асосий омил АҚШ доллари ва евронинг Россия рублига нисбатан мос равишда 19% ва 31% га ўсиши бўлди. Бу молиявий операциялар бўйича курс фарқлари бўйича зарарни шакллантиришга олиб келди. Бу, асосан, рублда кўрсатилган ўртача нархларнинг (актсиз ва божхона тўловларини ҳисобга олган ҳолда) 24 фоизга пасайиши ва табиий сотувда газ сотиш ҳажмининг 6 фоизга ёки 13,4 миллиард кубометрга пасайиши билан боғлиқ «, – деб тушунтирди, Газпром ўз ҳисоботида. Шу билан бирга, АҚШ долларидаги ўртача нархлар 32 фоизга пасайган.
Даромаднинг пасайиши туфайли 2020 йилда «Газпром» нинг капитал харажатлари ҳам 14 фоизга камайди ва 1,52 миллиард рублгача. Аммо 2020 йил учун дивиденд базасининг ҳажми 594 миллиард рублни ташкил этди. Холдинг раҳбарияти акциядорларга йил охирида тузатилган соф фойданинг 50 фоизини тўлашни таклиф қилган.
Таниқли иқтисодчи, Россия тадбиркорлари ва ижарачилар уюшмасининг раҳбари Андрей Буничнинг фикрига кўра, бу аслида «валюта ипотекаси» га айланган энг йирик энергия корпорациясининг самарасиз молиявий бошқаруви ҳақида гапиради. Келажакда бу нафақат иқтисодиётга, балки мамлакат миллий хавфсизлигига ҳам таҳдид солиши мумкин.
– Акциядорларнинг фойдасини камайтириш акциядорларнинг ўз иши ва улар директорлар кенгаши билан келишиб олишлари керак, дейиш мумкин. Муаммо шундаки, Газпромнинг асосий акциядори давлатдир. Шунинг учун фойданинг бундай пасайишида давлат манфаатлари нуқтаи назаридан яхши нарса йўқ. Ушбу кўрсаткич корпорация ишининг ёмонлашувидан далолат беради, у жуда кўп йўқотишларга эга. «Газпром» нинг барча фаолиятини унинг самарадорлиги нуқтаи назаридан таҳлил қилиш керак. Ҳа, бензин нархи тушиб кетди, аммо унчалик эмас. Худди шу «Роснефт» учун фойда унчалик кескин тушмади. Ҳозирча компаниянинг умумий стратегияси ва бошқа компанияларга нисбатан мавқеи танқиддан четда. Аммо компаниянинг зарарли компанияга айланиб бораётганига қараб бўлмайди. Бу мамлакат инфратузилмаси боғлиқ бўлган йирик солиқ тўловчисидир. Фойданинг бундай пасайиши хавфли аломатдир ва ҳукумат бу масалани диққат билан кўриб чиқиши керак.
Компания пасайишни объектив сабаблар билан таъминлайди – етказиб бериш ҳажми ва газ нархининг пасайиши, шунингдек, валюта курсининг ўзгариши. Бунинг ўрнини қоплаш мумкинми?
– Агар сиз «Газпром» фойдасининг шунчалик пасайишига нима сабаб бўлганига назар ташласангиз, бу компания менежменти сифатига нисбатан шубҳаларни кучайтиради. Кузнинг ярмидан кўпи кредитларни тўлашда валютани қайта баҳолаш ҳисобига содир бўлди. Оддий қилиб айтганда, компания фаолияти валюта ва кредитлар билан боғлиқ бўлиб, рублнинг пасайиши «Газпром» фаолиятига шундай аянчли таъсир кўрсатди. Кредитлар ва кредитларни қайта баҳолаш билан боғлиқ бўлган валюта операциялари бўйича улар 600 миллиард рублдан кўпроқ зарар кўрдилар. Ўтган йили, аксинча, улар худди шу йўналишда 300 миллиард олишди – бу фарқ деярли триллион рубл.
Айтганча, бу бизнинг экспортчиларимиз рублнинг заифлигидан манфаатдор деган кенг тарқалган фикрга зид келади. Одатда, бу шундай, аммо «Газпром» учун бунинг акси. Бу бутунлай рублнинг маълум бир курсига боғлиқ, чунки у чет эл валютасидаги қарзларни авантюра билан йиғди. Умуман олганда, Газпромни хорижий валютадаги ипотека билан таққослаш мумкин. Бу шуни кўрсатадики, Газпром самарасиз молиявий менежментга эга, бу эса валюта хатарларини ҳимоя қилмайди, бу йўқотишларни камайтириши мумкин ва чет эл валютасидаги кредитлаш билан ҳаддан ташқари боғлиқдир. Бундан ташқари, нима учун катта даромадли потенциалга эга бўлиб, унга боғлиқ бўлиш кераклиги умуман аниқ эмас. Компания рубл кредитларидан кўпроқ фойдаланиши мумкин. Ва бу ҳолат биринчи йилга тўғри келмади. Кўтарилган капиталлашув ҳозирги шароитда миллий хавфсизликка таҳдид соладиган чет эл валютасидаги кредитлар учун гаров учун ишлатилади, чунки сиз қандай вазиятлар ривожланиши мумкинлигини билмаяпсиз. Ушбу кредитларга хизмат кўрсатиш учун сиз кўп пул сарфлашингиз керак, бу эса барча даромадларни ўлдиради. Газпромнинг маълум валюта операцияларига боғланиб қолганлиги ваҳшийликдир ва тахмин қилиш мумкинки, бу ҳам спекуляция. Шунга қарамай, бу миллий хавфсизликка таҳдид.
80-йилларда америкаликлар тахминан шу тарзда Япония иқтисодиётини йўқ қилишди. Улар биринчи навбатда жаҳон бозорида япон корпорацияларининг капиталлашувини оширдилар ва улар америкаликлар билан рақобатлашадиган технологияларни янада ривожлантириш ўрнига молиявий спекуляция билан шуғулланишни бошладилар. Улар қарзларни тўплашди, бу эса бир мунча вақт инқирозга, капиталлашувнинг пасайишига ва катта валюта юки ва иена босимига олиб келди. Энди «Газпром» Япония сценарийси бўйича ривожланмоқда, аксарият бошқа йирик компаниялардан фарқли ўлароқ, бундай вазият мавжуд эмас. Бу ҳолат билан албатта курашиш керак. Билишимча, яқинда Молия вазирлигига «Газпром» нинг узоқ йиллик молиявий директори Андрей Круглов кирган, аммо шу йилнинг февралида у ишдан бўшатилган. Ундан, шунингдек, «Газпром» молиявий сиёсати нима учун бундай тузилганлиги ва геосиёсий қарама-қаршилик шароитида нимага олиб келиши мумкинлиги ҳақида сўраши мумкин.
2021 йилда йўқотишларни қоплаш мумкинми? Бир томондан, газ нархи ошди, бошқа томондан, Америка ЛНГ ҳар томондан босим ўтказмоқда …
– Ҳозирча Американинг ЛНГ компанияси «Газпром» ни у қадар босаётгани йўқ. Улар маълум бир бозор улушини эгаллайди ва яқин келажакда уни йўқотмайди. Агар ҳарбий можаро юзага келмаса, таъминотни кескин қисқартириш мумкин. Бугунги кунда европаликлар учун Америка газини қабул қилиш анча қимматга тушмоқда. Стратегик жиҳатдан бу муаммо туғдириши мумкин бўлса-да, чунки АҚШ ва Европа Иттифоқи жуда кўп ҳаракат қилсалар, улар бизнинг ҳажмимизни алмаштириши мумкин. Газни қабул қилиш тузилмаси аллақачон яратилган. Агар европаликлар зўриқиш қилсалар, улар Газпромсиз ҳам қилишлари мумкин. Аммо бу кераксиз харажатлар, улар инқироз фонида, айниқса, ҳозир керак эмас. Аксинча, «Газпром» нинг 2021 йилдаги молиявий натижалари газ нархи ёки Америка ЛНГ фаолиятига эмас, балки рубл курсига боғлиқ бўлади. Агар у яна тушиб қолса, «Газпром» валюта ипотекаси сифатида зарар кўради. Валюта хатарларини минималлаштириш учун «Газпром» га рублда кредит бериш бўйича стратегик қарор қабул қилиш керак.
Uzbek