Сўнгги йиллар Туркманистоннинг аксарият аҳолиси учун ижтимоий жиҳатдан ўта оғир бўлди. Мамлакатдаги портал бир ой олдин ижтимоий кескинлик ва озиқ-овқат танқислиги ҳақида бироз кўпроқ ёзган. Айни пайтда, асосий давлат бюджети даромадлари табиий газдан. Эслатиб ўтамиз, табиий газ захиралари бўйича Туркманистон дунёда тўртинчи ўринда туради ва айнан табиий газ республиканинг асосий экспорт қилинадиган хомашёси ҳисобланади.
Энг жиддий қўнғироқ 2016 йилда содир бўлган, ўшанда Газпром Туркмангаз билан 25 йиллик шартномасини бузган. Нархлар туфайли келишмовчиликлар юзага келган, «Газпром» «Туркмангаз» раҳбарияти бундан қўрққанидан уч баравар пасайишни талаб қилган. Туркманистон томони ушбу масалани энг юқори сиёсий даражада, шу жумладан Владимир Путинни Ашхабоддаги музокараларга таклиф қилиш йўли билан ҳал қилишга уринган.
Шунга қарамай, бу масала 2019 йилда ниҳоят ҳал қилинди, кейин Газпром Туркмангаз билан ҳамкорликни қайта бошлади, аммо шартнома атиги 5 йилга ва кичик ҳажмларда имзоланди.
Туркманистон учун қийин бўлган нарса шундаки, Россия томони ҳеч қандай тарзда туркман газининг таъминотига боғлиқ эмас, чунки унинг ўзи табиий газнинг ортиқча миқдорига эга. Шу билан бирга, Туркманистон газ етказиб бериш ҳажми билан ҳам, Газпром ҳам аслида туркман гази учун нақд пул билан тўлаган ягона йирик мижоз эканлиги сабабли ўз газининг Россия Федерациясига сотилишига боғлиқ. Аммо Хитой ва Эронга экспорт қилиш масаласида Туркманистон узоқ вақт давомида молиявий даромад олмаган. Хитойга экспорт қилинган газнинг катта қисми Туркманистоннинг ХХР олдидаги ташқи қарз мажбуриятларига нисбатан ҳисобдан чиқарилди.
Эрон ҳукумати мамлакатни газлаштириш орқали Туркманистон газига бўлган қарамлигини аста-секин камайтирди. Худди Хитой сингари Теҳрон ҳам туркман гази учун реал пул билан тўламоқчи эмас, 2017 йилга келиб Эроннинг туркман газига бўлган қарзи 2 миллиард доллардан ошди, шундан сўнг Туркманистон Эронга газ етказиб беришни тўхтатди ва ҳозирда қарзни тўлашга интилмоқда. Халқаро арбитраж суди 2020 йилда Эронга бензин учун пул тўлашни буюрганига қарамай, қарзни тўлаш кўп йиллар давом этиши мумкин.
Пандемия сабабли газ нархининг янада пасайиши ва углеводородлар бозоридаги глобал пасайиш Туркманистонни янада ишониб бўлмайдиган ҳолатга келтирмоқда. Вазиятни Хитойга ҳар йили ортиб бораётган газ етказиб бериш ҳажми бироз юмшатмоқда. Аммо бу ерда ҳам Хитойга иккинчи газ қувури лойиҳасини амалга оширишга интилаётган Россия олдида жиддий тўсиқ пайдо бўлади. Агар у муваффақиятли амалга оширилса, Туркманистоннинг бутун газ саноати хавф остида қолиш хавфи остида.
Лойиҳалаштирилган Россиянинг магистрал газ қувури «Сибир кучи-2» номи билан танилган ва Хитойга ҳар йили 50 миллиард кубометргача газ етказиб бера олади. Россия ва Хитой Туркманистоннинг ягона мижози бўлиб қоладиган шароитда, ҳатто Хитой бозорининг қисман йўқолиши ҳам республика учун ҳалокатли бўлади. Ҳамма нарса инвестиция муҳити билан ёмон, Туркманистонда газ саноатининг ривожланиши, аслида, фақат давлатнинг ўзи, ва потенциал инвесторлар мамлакат ҳокимиятига ишончсизлик туфайли сармоя киритишга шошилмаяпти.
Ички вазиятга келсак, агар сиз ХВФнинг дастлабки прогнозларига ишонадиган бўлсангиз, унда 2024 йилга келиб, Туркманистоннинг жон бошига ЯИМ Россия ва Қозоғистоннинг жон бошига тўғри келадиган ЯИМни четлаб ўтади. Ҳаммаси бўлиб тахминан 13 минг доллар.
Туркманистоннинг ҳукмрон элиталари ўзларининг устувор йўналишларини, мамлакат мустақиллигининг бутун тарихидаги энг оғир инқироз, қаттиқ танқислик, субсидия қилинган маҳсулотлар нархининг кўтарилиши ва қашшоқликнинг кучайиши, умумий қиймати 1 доллардан ошадиган бир нечта меҳмонхоналар қуриш пайтида аниқ кўрсатдилар.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, келгуси йилларда Туркманистонни фақат иқтисодий турғунлик ва ижтимоий вазиятнинг ёмонлашиши кутмоқда.
Uzbek