Европа Иттифоқи Минскга »Ryanair» самолётининг мажбурий қўниши билан боғлиқ ҳодисадан кейин Белоруссияга қарши янги иқтисодий санкцияларни жорий этишни кўриб чиқмоқда. Потенциал жиҳатдан энг сезгир соҳалар – бу 2020 йилда Европа Иттифоқи ҳудудида сотилиши Белоруссияга 1 миллиард доллардан кўпроқ фойда келтирган нефть маҳсулотлари ва калийли ўғитлар (200 миллион доллар).
«Коммерсант» нашрининг суҳбатдошлари ва экспертлари, Москва ёрдамида чет элга Россия орқали савдо-сотиқни йўлга қўйиш орқали Белоруссия нефтни қайта ишлашнинг катастрофизм сценарийсидан сақланишига ишонишади. Калийга келсак, Белоруссия ўз таъминотини бошқа бозорларга нисбатан осонликча йўналтириши мумкин.
Литва Ташқи ишлар вазирлиги Европа Иттифоқини Белоруссияга қарши тўртинчи санкциялар пакетини қабул қилишни тезлаштиришга ва Белоруссиянинг асосий экспорт компанияларига қарши тармоқ санкцияларини жорий қилишга чақирди.
Бу ҳақда 25-май куни вазир Габриэлюс Ландсбергис маълум қилди. Бундан ташқари, биз Белоруссия учун энг сезгир нарсалар – Европага етказиб беришдан олинадиган даромад бюджет даромадларининг тахминан 20 фоизини ташкил этадиган нефть маҳсулотларини, ўғитларни экспорт қилишни чеклаш ҳақида гапиришимиз мумкин.
Европа Белоруссиянинг Россиядан кейинги иккинчи йирик ташқи савдо шериги. 2020 йилда республика Европа Иттифоқига 5,5 миллиард долларлик маҳсулот сотди, уларнинг бешдан бир қисми нефть маҳсулотларига тўғри келди. 2020 йилда дунёда пандемия ва ёқилғи сарфининг умуман пасайиши шароитида нефть маҳсулотларини етказиб бериш 40% дан камайди.
Шу билан бирга, 2021 йилнинг биринчи чорагида Белстат маълумотларига кўра Белоруссия нефть маҳсулотларининг экспорти фаол ўсиб бормоқда (умуман, 2,2 баравар, 2,5 миллион тоннагача) ва Европа мамлакатлари 1,5 миллион тоннани ташкил этди (бир ўсиши 6,8 баравар), 550,9 миллион доллар миқдорида (ўсиш 7,3 баравар).
Бундай кўрсаткичлар асосан Россиядан Белоруссияга нефть етказиб беришни 2020 йил бошида тўхтатиб қўйганлиги ва Белоруссия нефтни қайта ишлаш заводларининг юкини мос равишда камайтирганлиги сабабли, асосан паст даражадаги таъсир билан изоҳланади. Қолган нефть маҳсулотлари экспорти асосан Украинага амалга оширилади.
Энди апрель ойида Белоруссияда нефтни қайта ишлаш АҚШнинг Новополотскдаги «Нафтан» нефтни қайта ишлаш заводига нисбатан санкцияларни кучайтиргандан сўнг қийин аҳволга тушиб қолди.
Натижада, иккинчи даражали санкцияларга тушиб қолишдан қўрққан Россия компаниялари май ойида «Нафтан»га етказиб бериш ҳажмини икки бараварга қисқартириб, 600 минг тоннага етказишди.
Экспертларнинг фикрига кўра, Европа Иттифоқи томонидан қўшимча чекловлар нафақат Белоруссиядан нефть маҳсулотлари экспортининг кескин пасайишига, балки уларнинг ички бозорда вақтинча етишмаслигига олиб келиши мумкин. Бунинг сабаби, «Мозыр» нефтни қайта ишлаш заводини июнь ойининг дастлабки
икки ҳафтасида таъмирга олиб чиқиш режалаштирилганлиги ва у фақат 50% юк билан ишлайди. Шу билан бирга, Минск истеъмолчилар олдидаги мажбуриятларини тўлиқ бажаришга ваъда бермоқда. «Коммерсант» нинг манбаларига кўра, танқидий вазият юзага келган тақдирда, Россия компаниялари етишмаётган ҳажмларни қоплаши мумкин.
«Келажакда, Белоруссия нефть маҳсулотлари ва бошқа суюқ товарларни Европага Россия орқали экспорт қилишни ёки савдогарлар билан тегишли шартномалар тузиш ё ёнилғини тўғридан-тўғри рус компанияларига сотиш орқали ўрнатиши мумкин, кейин эса уларни ўз номидан экспорт қилади», дейди Refinitiv Eikon дан Андрей Полищук.
Европа Иттифоқининг санкцияларига таъсир қилиши мумкин бўлган яна бир муҳим экспорт маҳсулоти минерал ўғитлар ва авваламбор калий ҳисобланади. 2020 йилда ушбу маҳсулот экспорти ҳажми 2,4 миллиард долларни ташкил этди, аммо Европа Иттифоқининг улуши 10 фоиздан камни (196 миллион доллар) ташкил этди.
Белоруссия калийининг асосий қисми Бразилия, Хитой ва Ҳиндистонга тўғри келади. Бу мамлакатлардаги талаб туфайли 2021 йил январь ойида калийни чет элга етказиб беришдан тушадиган даромадлар деярли 40 фоизга ошди ва 226,5 миллион долларни ташкил этди, гарчи бошқа истеъмолчилар, шу қаторда Европадаги истеъмолчилар ҳам импортни камайтирдилар.
Шу сабабли, «Коммерсант» суҳбатдошлари, Белоруссия ҳажмларни йўқотмасдан бошқа Европа Иттифоқидан бошқа бозорларга йўналтиришга қодир деб ҳисоблашади. Атонлик Андрей Лобазовнинг таъкидлашича, Европа калий бозори Белоруссия учун жуда муҳимдир, аммо Осиё мамлакатлари ва Бразилияга сотишни ҳисобга олган ҳолда, Европа Иттифоқига етказиб беришни тақиқлаш сценарийси Минск учун муҳим бўлмайди. Унинг фикрига кўра, вақт ўтиши билан ушбу жилдлар ўрнини Россиядан келадиган материаллар эгаллайди. Уралкали изоҳ беришдан бош тортди.
Uzbek