Америка оммавий ахборот воситаларининг ёзишича, президент Жо Байден шу йил 11 сентябргача 00 АҚШ қўшинларининг Афғонистондан чиқиб кетишини эълон қилади. Ўтган йили Оқ Уйнинг ўша пайтдаги раҳбари Дональд Трамп май ойигача олиб чиқиб кетишни ваъда қилган эди, аммо Байден бу муддатни ҳақиқий эмас деб атади.
Байден берган сана 2001 йил 11 сентябрда Ню-Ёркдаги Жаҳон савдо маркази ва Пентагонга қилинган ҳужумларнинг 20 йиллигига тўғри келади. Айнан шундан сўнг АҚШ ва бошқа НАТО мамлакатлари Афғонистонга бостириб кирдилар, радикал исломий Толибон ҳаракатини ҳокимиятдан четлатилишига эришдилар.
Мана 20 йилдирки, Афғонистондаги уруш давом этмоқда ва толиблар гарчи мавқеи турли минтақаларда бир хил даражада кучли бўлмасада мамлакатда катта таъсирни сақлаб қолишган. НАТО ва АҚШ расмийларининг айтишича, толиблар зўравонликдан воз кечиш ҳақидаги ваъдаларини бажармаяпти.
Ҳозир Афғонистонда 2,5 мингга яқин америкалик ҳарбийлар бор ва НАТО мамлакатлари ҳарбий контингентининг умумий сони 9,6 минг кишини ташкил этади.
Афғонистон АҚШнинг чиқиб кетишини кутмоқда: Толибон ҳужуми ва фуқаролар уруши сояси
Байденнинг баёноти тўғрисида журналистларга гапириб берган АҚШнинг исми ошкор этилмаган расмийси, агар толиблар АҚШ ҳарбийларига уларни олиб чиқиб кетиш пайтида ҳужум қилса, Вашингтон «қатъий жавоб беришга» тайёр эканлигини айтди.
Маъмурият вакили АҚШ президенти Афғонистондан қўшинларини олиб чиқиб кетишни бироз кечиктиришга қарор қилганини тушунтирди, чунки бундай операцияни керакли тайёргарликсиз ўтказиш АҚШ ҳарбийларини хавф остига қўяди.
Америка қўшинларининг Афғонистондан олиб чиқилиши Вашингтон ўзининг хавфсизлик стратегиясини қайта кўриб чиққанлиги ва янада долзарб таҳдидларга эътибор қаратиш учун афғон можаросига 20 йиллик аралашувини тугатишга қарор қилганлиги билан изоҳланади.
Афғонистонда кўпчилик бу қарор Толибоннинг мавқеини мустаҳкамлайди, деб ҳисоблайди, гарчи бу Вашингтон ўз қўшинларини 1 майга қадар олиб чиқиб кетиш ваъдасини бузаётган бўлса ҳам. Шу билан бирга, исломчилар ушбу давр билан боғлиқ мажбуриятларини бажаришни талаб қилмоқдалар.
Толибоннинг АҚШ қўшинларига қарши ҳужумларини қайта бошлаши даргумон, чунки уларнинг Афғонистондаги иштироки атиги бир неча ойга узайтирилган. Аммо Толибоннинг дастлабки реакцияси душман эди.
Баъзи афғон расмийлари Байден маъмурияти толиблар билан музокараларда толиблардан янги шартларни талаб қилади деб умид қилишган. Аммо Вашингтонда бундай ёндашув бекор қилинди.
Афғонистон ҳукумати ва Толибон ўртасида музокаралар суст кечаётган бўлса-да, АҚШ қўшинлари чиқиб кетгунча ҳокимиятни тақсимлаш тўғрисида келишувга умид қилиш қийин. Балки Толибоннинг халқаро миқёсда тан олиниши истаги уларни муросага келишга мажбур қилар.
Аммо кўпчилик Толиблар шунчаки Американинг чиқиб кетишини кутиб, кейин ҳарбий ғалабага эришишга ёки ҳеч бўлмаганда катта устунликка эришишга интилишидан қўрқишади. Ҳозирга қадар Афғонистон ҳукумати, асосан, АҚШ ҳаво ҳужумлари туфайли исломчилар ҳужумларини қайтариб келмоқда.
Афғон разведкасининг тахминларига кўра, ҳукумат бир неча йил давомида Толибонни жиловлаши мумкин. Аммо бу урушда халқаро қўллаб-қувватлаш Кобул учун энг муҳим омил бўлиб қолди, шунинг учун ҳозир можаро авж олиб, янада қонли бўлиш хавфи мавжуд.
АҚШ Давлат департаменти раҳбари Энтони Блинкен ва Мудофаа вазири Ллойд Остин чоршанба куни Брюсселдаги НАТО иттифоқчиларига Байденнинг қарорини расман эълон қилинишини айтмоқда.
2001 йилдан бери давом этаётган Афғонистондаги уруш АҚШга бир неча триллион долларга тушди ва 2000 дан ортиқ америкалик аскарлар ҳалок бўлди. Бу Америка ҳарбийлари тарихидаги энг узоқ можаро.
Ўтган йилнинг феврал ойида АҚШ ва бошқа НАТО мамлакатлари Афғонистондаги барча қўшинларини 14 ой ичида Афғонистондан олиб чиқиб кетиши тўғрисида битим имзоланган эди, агар толиблар ваъдаларини бажарсалар. Бошқа нарсалар билан бир қаторда, Толибон тинчлик музокараларида иштирок этишни ва улар назорати остидаги ҳудудларда Ал-Қоида тузилмалари мавжудлигини олдини олишга ваъда берди.
Ўз навбатида, Толибон Афғонистон қамоқхоналарида бўлган бир неча минг тарафдорларининг озод қилинишини тинчлик музокараларида қатнашиш шарти деб атади.
АҚШнинг Афғонистондаги ҳарбий аралашуви: хронология
?2001 йил октябрь: АҚШга қарши 11 сентябрь ҳужумларидан кўп ўтмай, АҚШ кучлари Афғонистонни бомбардимон қила бошладилар.
?2009 йил феврал: НАТО мамлакатлари Афғонистондаги ҳарбий кучларини оширишга ваъда беришди. Қўшма Штатлар мамлакатга қўшимча 17 минг аскар юборади.
?2009 йил декабрь: АҚШ президенти Барак Обама Америка контингенти сонини яна 30 минг кишига кўпайтирди, ҳозирда уларнинг сони 100 мингга яқин. Шу билан бирга, у 2011 йилгача қўшинларни олиб чиқишни бошлашни ваъда қилмоқда.
?2014 йил октябрь: АҚШ ва Буюк Британия Афғонистондаги фаол жанговар операциялар тугаганлигини эълон қилишди.
?2015 йил март: Обама АҚШ Ашраф Ғани талабига биноан АҚШ Афғонистондан қўшинларини олиб чиқишни кечиктираётганини эълон қилди.
?2015 йил октябрь: Обаманинг таъкидлашича, АҚШнинг 8800 аскари 2016 йил охиригача Афғонистонда қолади. Шундай қилиб, у мамлакатда мингдан ортиқ ҳарбий хизматчиларни қолдирмаслик ҳақидаги аввалги ваъдасидан воз кечмоқда.
?2016 йил июль: Обама 2017 йилга қадар «хавфли хавфсизлик ҳолати» туфайли Афғонистонда 8400 аскарни тарк этишга тайёр. НАТО, шунингдек, ҳарбийлар сонини камайтирмасликка рози ва маҳаллий хавфсизлик кучларини 2020 йилгача молиялаштиришга ваъда беради.
?2017 йил август: АҚШнинг янги президенти Дональд Трамп тобора кўпайиб бораётган толибларга қарши туриш учун Афғонистонга қўшимча қўшин юборишини айтди.
?2019 йил сентябрь: Толибон ва АҚШ ўртасида узоқ муддатли тинчлик музокаралари муваффақиятсиз тугади.
?2020 йил феврал: Бир неча ой давом этган музокаралардан сўнг АҚШ Дохада Афғонистондан қўшинларни олиб чиқиш тўғрисида битим имзолади.
Uzbek