Ярослав Романчук: Кўп нарса расмийлар томонидан қилинган хатолар сони ва концентрациясига боғлиқ. Ҳозир кимга яшаш яхши?

0
1569
Фото:(Свободные новости плюс)

«Мисес» маркази раҳбари,.энг либерал белорус иқтисодчиларидан бири сифатида танилган Ярослав Романчук билан суҳбат

– Чорак аср олдин адвокат ва журналист Юрий Топорашев янги ҳукумат ҳақида шундай деган эди: “Келинглар, ҳукумат мулк билан тўлиб тошганида нима бўлишини кўриб чиқайлик. Улар кулмаслиги керак «. У қанчалик тўғри фикр айтган эди?

– Сиёсий ҳокимият турли йўллар билан монетизация қилинади. Сиз буни 90-йилларда Россия ёки Украинада бўлгани каби қилишингиз мумкин. Арзимаган пул эвазига, давлат қарзлари учун улар улкан мулкни керакли одамларга «йўналтирадилар». Қайтиш учун, бизнесдаги акциялар учун, кафолатланган талаб ва бозордаги меҳнат шароитлари учун… Белоруссияда расмий равишда энг қимматбаҳо активлар ҳали ҳам давлат мулкида. Биз сиёсий, номенклатура ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш капиталини бойитиш ва монетизация қилишнинг бошқа моделини қабул қилдик. У анъанавий равишда «оқимларда пул ишлаш» деб номланади. Айнан ўшанда сиёсатчилар керакли одамларни бойитиш учун схемалар тузишади. Улар рақобатни қўлда тартибга солади, бозорга киришни ташкил қилади, бюджет маблағларини тақсимлайди, уларни ким ишлаб чиқишини ҳал қилади, давлат дастурларини тасдиқлайди, давлат буюртмаларини жойлаштириш қоидаларини белгилайди – улар солиқ тўловчиларнинг пуллари тўғри каналлар орқали ўтиши ва ўзларининг назорати остида бўлишлари учун ҳамма нарсани қилишади. Расмий равишда буларнинг барчаси давлат мулки доирасида амалга оширилади. Натижада йиллик ижара ҳақи, шу жумладан коррупция, ВИП-менежерлар ва бошқа бировнинг истеъмолчилари чўнтагига тушади. Бу энг консерватив ҳисоб-китобларга кўра йилига тахминан 20-25% ни ташкил қилади.

Биз биргаликда ҳисоблаймиз. 2019 йилда Белоруссия ЯИМ 63,2 миллиард долларни ташкил этди, давлат маъмурияти бюджети 26,3 миллиард доллар, давлат инвестициялари – 8 миллиард доллар, давлат буюртмалари ҳажми – 7 миллиард АҚШ долларини ташкил этди, ҳар йили номенклатура ва куч бошлиқлари 10-13 миллиард долларни ташкил қилади. Агар сўнгги 20 йилни оладиган бўлсак, унда Белоруссия схематик равишда фойда кўрганлар биргаликда 60-80 миллиард доллар олган. Ушбу ресурслар қандай тақсимланади, ким қанча ва қандай шаклда олади – бу бошқа савол. Аммо шубҳасиз, Белоруссияда давлат ресурслари ва оқимлари бўйича фойда олиш учун яхши ишлайдиган номенклатура ва қувват машинаси яратилган. Бундан ташқари, ушбу схема фойда олувчилар учун хусусийлаштиришдан кўра яхшироқдир. Агар муваффақиятсизлик ва банкротлик бўлса, унда қарзлар ва зарарлар миллийлаштирилади, яъни солиқ тўловчиларнинг елкасига берилади. Фойда олганда, уларнинг улуши шунга кўра янада кўпаяди.

– Сизнингча, нега янги ҳукумат ваъдаларининг ҳаммасидан зудлик билан қайтди?
– Йўқ, ҳаммаси эмас. Уларнинг ҳаммаси ҳам эмас. 90-йилларнинг биринчи ярмида номенклатура ва тижорат доираларида жуда таниқли шахс бўлган Александр Пупейко ҳақида ким энди эслайди? Кучнинг мантиқи қуйидагича. У активлар ва ресурслар менежерларининг маълум бир ҳовузини шакллантиради, уларни номенклатура-ижара ҳақини олишнинг маълум занжирларига қўшиб қўяди ва маълум вақт давомида бойиб кетишига имкон беради. Жараён тахминан молларни боқишга ўхшайди. Шартли ёғнинг тўпланиши, ишбилармонлар ёки ВИП-номенклатура кланлари вакиллари томонидан бирон бир мустақиллик ёки бепарволикни қўлга киритиш каби, улар қафасдан чиқариб юборилади.

Шунга қарамай, энди Леонид Синитсин, Иван Титенков ёки Галина Журавковани ким эслайди? Яқинда ҳамма Юрий Чижни унутади, у кўп йиллар давомида сиғмайдиган эди. Ички доирадаги менежерлар, менежерларнинг ротацияси – бу доимий раҳбар бошчилигидаги «Белорусия» ЁАЖ бошқарув тизимининг мантиғидир. Ушбу ротацияга ҳатто чет элликлар ҳам киришади. Шундай қилиб, бюджет ариқчаси яқинидаги муқаддас жой фақат жуда тор доирада, оилавий йиғилишнинг бир тури учун кафолатланади, бу расмий холдинглар, консернлар, вазирликлар ёки ижроия қўмиталари томонидан намойиш этилади. Масалан, «The one Chapter Belarus» (филиал рақами 8558) каби қизиқарли тузилма мавжуд. Расмий равишда, бу ҲАРЛЕЙ-ДАВИДСОН мотоцикл эгаларининг халқаро ҳамжамиятининг расмий филиали. Ушбу ташкилот аъзолари Белоруссия ресурсларини тақсимлаш ва ривожлантириш тизимининг жуда нуфузли шахслар гуруҳига киради. Президент спорт клуби бундан кам эмас ва эҳтимол ундан ҳам муҳимроқдир. Уларнинг аъзолари номлари, шунингдек, қилган ишлари ва лоббичилик механизмлари кенг жамоатчиликка маълум эмас.

– Биз қўшни мамлакатда ким яхши яшашини шоир Некрасов давридан бери биламиз. Ва энди Белорусияда яшашдан ким хурсанд?

– Белорусияда ВИП стюардлар ва бошқа бировнинг истеъмолчилари яхши яшашади. Ресурсларни тақсимлаш ва ривожлантиришнинг Белоруссия тизими сиёсий ва иқтисодий қудрат пирамидасида ишлайдиган минглаб дизайнерлардан иборат. Белоруссияда аҳолининг тахминан 0,1% жуда яхши яшайди. Уларнинг сони ўн мингга яқин. Аҳолининг тахминан 2% (190 минг) қаттиқ материал ёстиқда яшайди. Бунга номенклатура, куч, молиявий ва ресурс тузилмалари ва ташкилотлари раҳбарлари киради. Улар «Беларус» ЁАЖ мавжуд тизимининг бевосита манфаатдор томонлари. Улар моделни, давлат ва активларни бошқариш тизимини ўзгартиришга, шунингдек сиёсий рақобат ва фуқаролик назорати кенгайишига қарши. Аҳолининг яна 3% (280 минг) даромадлари ва моддий таъминот даражаси жуда юқори. Ушбу ҳовуздан тизимнинг юқори даражалари учун кадрлар олинади.

– Иқтисодчи нуқтаи назаридан: нима учун ҳокимият бу сайловларда бунчалик эрта ва қаттиқ ғазаблана бошлади?

—Унинг таваккалчиликни бошқариш ҳақидаги қарашлари. Тасаввур қилинг. Манфаатдор томонлар (аҳолининг 2%) ушбу машинани чорак асрдан кўпроқ вақт давомида яратмоқда, схематик тармоқларни тўқишмоқда. Ва кейин қандайдир «халқ» пайдо бўлади. Қандайдир овоз ва тинглаш ҳуқуқини талаб қилади. Улар учун оқимлардан олиб ташланиш ёки уларга киришни сезиларли даражада мураккаблаштириш хавфи мавжуд. Уларни йўқотиш учун жуда кўп нарса бор. Шунингдек, Белорусия номенклатураси ва энергия тизимининг ушбу «олтин фоизини» қўллаб-қувватлайдиган ва унга хизмат қиладиганларнинг 3%. Улар кенг омма учун мавжуд бўлмаган маълумотларни олишади. Улар иқтисодиёт ва ижтимоий соҳадаги муаммоларнинг кескин кучайишини кўришмоқда. Улар қандай қилиб Кремл омили барбод бўлганини кўришмоқда. Улар сўнгги ўн йил ичида мамлакатда «Плошчи-2010» ни, айниқса «Плошчи-2006» ни эсламайдиган ёш авлод пайдо бўлганлигини кузатмоқдалар. Моделнинг ушбу қўриқчилари эгри чизиқдан олдин уришга қарор қилишди. Бундай хатти-ҳаракатларнинг нархи, албатта, аммо, уларнинг нуқтаи назари бўйича, улар бутун схемани йўқ қилишдан анча паст. Айниқса, олтинчи беш йиллик режа катта миқдордаги давлат активлари учун мулк ҳуқуқларини марказлаштирилган тарзда тақсимлаш даврига айланиши мумкинлигини тасаввур қилсак. Шу сабабли, шубҳасиз, расмийлар яқинларига яқинлашиб келаётган таҳдидларни узоқдан яқинлашганда зарарсизлантиришга қарор қилишди. Улар айтганидек, шахсий нарса йўқ, фақат бизнес.

– Коронавирусни ҳисобга олган ҳолда Белорусия иқтисодиётини нима кутмоқда?

– Кўп нарса 9 августгача расмийлар томонидан қилинган хатолар сони ва концентрациясига боғлиқ. Энг ёмон стсенарий – бу А. Лукашенко Миллий банкни пасайиб бораётган давлат корхоналарини молиявий қўллаб-қувватлашга, иш ҳақи ва пенсияларнинг ўсиши ҳақидаги иллузияни ҳеч бўлмаганда ёз охиригача сақлаб қолишга мажбур қилиши. Белоруссия товарлари экспорти бу йил 20 фоизга, ялпи ички маҳсулот 5-8 фоизга қулаши мумкин, доллар билан ҳисоблаганда 8-10 миллиард доллар йўқотиш 3/1 долларга нисбати учун осонликча учиб кетиши мумкин, инфляция 10 дан ошиб кетади. 13% ташкил этади ва банкротлик зонаси барча корхоналарнинг учдан бир қисмигача кенгаяди. Де-факто, 700 мингдан ортиқ одам ишсиз қолиши мумкин. Бу 2020 йил охиригача мамлакатимизни кутиб турадиган «нажот».

Энг ачинарлиси шундаки, бу гуллар бўлади, чунки 2021 йил анча қийин бўлади. Қарз туйнуклари, тўловларни тўламаслик, истеъмолчиларнинг камарларини қисиб қўйиш, давлат инвестиция дастурларининг токсиклиги – умуман, ғалаба қозонган гулчамбар ўрнига Белорусия ҳукумати шаҳидлар тиканларидан тож кийиши керак бўлади. Одатдагидек, ўша 2% оддий беларусларнинг бошига қўйишга ҳаракат қилади.

Maнбa:

Матнда хатоликни кўрсангиз, уни белгилаб Ctrl+Enter ни босинг.

Фикр матни

Илтимос, изоҳингизни киритинг!
Илтимос, исмингизни бу ерга киритинг