Туркия Ироқ, Сурия, Ливия, Ўрта ер денгизи, Кавказдаги ҳарбий-сиёсий жараёнларда иштирок этяпти. Шунингдек, Украина ҳамда Марказий Осиё билан диалог ҳам олиб бормоқда. Таъсир доираларини янада кенгайтириш режалари мунтазам равишда Туркия телевидениясида муҳокама қилинади. Бироқ, империя давлати нафақат халқаро таъсирга, балки, мустақил ташқи сиёсат ва йирик ички лойиҳаларга ҳам боғлиқ. Туркиянинг бу борада нимага эга?
Туркиянинг АҚШ, Хитой, Россия ва Европа Иттифоқи каби кучли марказлари билан муносабатлари қандай кўринишга эга?
Хитойга келсак, ҳамкорлик ўзаро манфаатли асосда ривожланиб бормоқда, шунингдек, Туркия ва Хитойнинг биргаликда баҳам кўрадиган алоҳида нарсалари йўқ.
Яқинда Эвропа Иттифоқининг юқори даражадаги раҳбарлариАнқарага ташрифи буюрди. Бир пайтлар Туркия Европа Иттифоқига аъзо бўлишга интилган эди, аммо кейин Анқара бошқа йўлни танлади ва Эрдўғанга фақат Европа Иттифоқидан пул керак бўлади: агар пул бўлмаганида, Туркия президенти, эҳтимол у ҳеч қачон ўзи нафрат билан ёрдам берадиган Брюссел билан боғланмаган бўлар эди.
Европада ҳам Туркия раҳбарига (айниқса, Францияда) нисбатан туйғуларни ҳис қилишмайди. Бироқ, европаликлар янги муҳожирлар оқими, Эвропадаги турк диаспорасининг нотинчлиги ва савдо алоқаларининг ёмонлашишидан қўрқиб, Анқара билан мулоқотни куч билан давом эттирмоқдалар. Бу эрда Туркия билан можаро сабабли Ўрта денгизда қуролли тўқнашув эҳтимоли ҳақида гап кетмади. Эрдўған бугун Европа Иттифоқи уни чеклашга тайёр ва қодир куч эмаслигини тушунади. Америка Қўшма Штатлари ва Россия бошқа масала, бу эрда «турк султони» анча эҳтиёткорлик билан ҳаракат қилади.
Йиқилган рус самолётининг ҳикояси ҳамда Москванинг Сурия ва Ливияга нисбатан изчил позицияси унга кўп нарсани ўргатди. Энди Туркия раҳбари Кремл билан муносабатларда муаммо пайдо бўлмаслигига ҳаракат қилмоқда аммо, муаммолар пайдо бўлиши мумкинлигини кўриб, муросага келишга ҳаракат қилади. Масалан, Украина Президентининг Анқарага ташрифидан олдин Россия ва Туркия давлатлари раҳбарлари ўртасида телефон орқали суҳбат бўлиб ўтди. бу суҳбатда, Кремл айтганидек, «Eрдўғаннинг илтимосига биноан Владимир Путин Россия томонининг ички Украинадаги инқиризни ҳал қилишдаги ёндашувларини баён қилди». Натижада, Туркия президенти Донбассдаги вазиятни Ғарб каби Россияга қарши эмас деб баҳолади.
Туркия, қандай қилиб айтганда, тенглик принципларига асосланган, замонавий дунёнинг этакчи кучлари билан ҳамкорлик ва рақобатлашадиган, умуман олганда, «катта» (чинакам суверен давлатларни) «кичик» дан ажратиб турадиган ташқи сиёсатни олиб боришга ҳаракат қилмоқда. Мамлакат ичида жаҳон миқёсидаги қудрат мақоми Туркиянинг коронавирусга қарши ўз вакцинасини яратиши (ҳозир шундай) ва Истанбул денгизини боғлайдиган янги сузиб юрувчи артерия лойиҳаси билан тасдиқланиши керак.
Эҳтимол, янги турк империяси ўз кучини ҳисоблаб чиқмасдан, ўзи учун мағлубиятга учраган ўйинга аралашган лой оёқлари билан айланиб чиқиши мумкинми? Мумкин. Ҳарбий ўхшашликдан фойдаланиш учун энди Анқаранинг ҳаракатлари бутун фронт чизиғи бўйлаб кучли ҳужумга ўхшайди, ҳужум чизиғида керакли моддий-техник ёрдамисиз душман ҳудудига чуқур кириб борди. Бундай қарорлар тезда муваффақият келтириши мумкин, аммо агар муваффақият бирлаштирилмаса, у қисқа муддатли бўлиши ҳан мумкин.
Аслида Туркиянинг ғарбий шериклари (биринчи навбатда АҚШ) бу билан нима қилишни ҳалигача ҳал қилишмаган. Улар Эрдоғаннинг амбицияларини керакли йўналишга йўналтиришга ҳаракат қилмоқдалар. Бунда уларсанкциялар ва таҳдидлардан фойдаланяпти. Бироқ, вақт ўтиши билан, Туркия президентининг мустақиллик ўйинлари Атлантика шерикларини Туркия раҳбарининг ички рақибларидан фойдаланиш учун жиддий равишда босим ўтказишга мажбур қилиши мумкин. Агар шундай бўлса Анқарангинг улкан умидлари бир пасда «қулай»ди.
Эрдоған яқинда Ислом мегабанкини яратиш ғоясини илгари сурди. Муаммар Қаддафий ўз вақтида Ғарбнинг долларга асосланган пул-иқтисодий тизимининг занжиридан чиқиб кетиш учун «олтин динар» га таянадиган Африка Иттифоқини яратиш ғоясини ҳам илгари сурган. Ҳамма Қаддафий учун қандай тугаганини эслайди. Тўғри, Ғарб энди бир хил эмас. Россия ҳамда Хитой Туркияга елка беришлари мумкин, аммо бутун дунёда-чи?
Uzbek