Россия Бош вазир ўринбосари Александр Новакнинг айтишича, бир неча ойдан бери нефт бозорида дефицит мавжуд. Бироқ, вазият тез орада ўзгариши мумкин. Бу Теҳрон зудлик билан Эрон ядро дастури бўйича Бирлашган Ҳаракат Режаси (JCPOA) га қайтиш эвазига талаб қилган Ислом Республикасидан санкцияларни олиб ташласа содир бўлади.
Бу йил Эрон нефт қазиб олиш ҳажмини икки баравар ошириши ва кунига 2-3 миллион баррель экспорт қилиши мумкин. ОПЕК + битими иштирокчилари учун бундай сценарий муаммоларни ваъда қилмоқда. Нефт нархлари котировка бўлиши мумкин, аммо экспертлар Эроннинг қайтиши ҳали ҳам Россия «бюджет қоидасини» бузиши мумкин эмас деб умид қиляпти.
Эрон Гуре нефт терминалидан Жаск портига қадар нефт қувуридан фойдаланишни бошлади, бу минтақанинг энергетик артерияси ҳисобланган Ҳормуз бўғозини четлаб ўтишга имкон беради, дея хабар беради чоршанба куни РИА Новости мамлакат миллий нефт компаниясига асосланиб. Қувур линияси мамлакатга 1 миллион баррельгача юк ташиш имкониятини беради.
Бир томондан, илгари Ислом Республикаси Президенти Ҳасан Руҳоний АҚШнинг Эронга қарши санкциялари, агар у нефт экспортига камроқ боғлиқ бўлса, мамлакат учун бундай муаммо бўлмайди, деб тан олган эди. Аммо бошқа томондан, Теҳрон янги экспорт йўналишларини ҳам ўрганмоқда, шу жумладан Ҳормуз бўғозини четлаб ўтиб, атрофдаги беқарорлик таъминотга таҳдид солиши мумкин.
Бир неча кун олдин Блоомберг, Эрон АҚШ билан илгари Вашингтон томонидан унга қўйилган чекловларни бекор қилиш бўйича музокаралар олиб борилаётган бир пайтда, нефт экспортини кўпайтиришга тайёрланаётгани ҳақида хабар берган эди. Аниқлик киритилишича, «National Oil » давлат компанияси нефт конларини ишга тайёрламоқда ва потенциал мижозлар билан таъминот бўйича маслаҳатлашмоқда.
Апрел ойи охирида Associated Press АҚШнинг амалдаги ва собиқ амалдорларига иқтибос келтирган ҳолда Жозеф Байден маъмурияти JCPOAга қайтишга уриниш мақсадида Эронга қарши қўлланилган энг қаттиқ санкциялардан деярли бутунлай воз кечишни ўйламоқда.
Шу билан бирга, апрел ойининг бошидан бери Венада JCPOA (Joint Comprehensive Plan of Action)ни амалга оширишни тиклашга бағишланган Эрон ва халқаро «бешлик» (Россия, Буюк Британия, Германия, Хитой ва Франция) қўшма комиссиясининг йиғилишлари бўлиб ўтди – Вашингтоннинг Теҳронга қарши санкцияларини бекор қилиш, АҚШнинг битимга қайтиши ва Эроннинг ядровий мажбуриятларини бажариш.
Ислом Республикаси Ташқи ишлар вазирлигининг расмий вакили Саид Хатибзаданинг айтишича, «агар Теҳроннинг барча шартлари бажарилмаса», Венадаги музокаралар давомида олдиндан келишув тузилмайди. Ҳафта бошида Хатибзаданинг таъкидлашича, Вена шаҳрида «учта алоҳида ишчи гуруҳ ҳанузгача тегишли масалалар билан шуғулланмоқда, ҳал қилинмаган муаммоларнинг катта қисми ҳал қилинди, баъзи масалалар сиёсий ечимларни талаб қилади.
Чоршанба куни кечқурун Блоомберг Эрон ташқи ишлар вазирининг ўринбосари Аббос Арагчига иқтибос келтирган ҳолда, Эрон ва АҚШни JCPOAга қайтариш бўйича музокараларда иштирок этган томонлар ҳужжатнинг асосий қисмида келишиб олгани ҳақида хабар берди.
Россия Федерациясининг Венадаги халқаро ташкилотлар ҳузуридаги доимий вакили Михаил Уляновнинг айтишича, музокарачилар муваффақиятга яқин. «Венадаги музокараларнинг тўртинчи босқичи якунланди. JCPOA иштирокчилари бугун бўлиб ўтган йиғилишда «яхши» ёки «сезиларли» тараққиётни қайд этишди ва келишув яқинлашиб келаётгани»ни таъкидлади у Twitterʼда. Унга кўра музокаралар келаси ҳафтанинг бошида давом эттирилади.
Агар вазият битим учун ва Эрон учун қулай бўлган сценарий бўйича ривожланса, бу Россияга қандай таъсир қилади? Масалан, ҳозирга қадар Бош вазир ўринбосари Александр Новакнинг айтишича, сўнгги бир неча ой ичида биз нефт бозорида дефицитни кўрдик, бу эса тўпланган қолдиқларни камайтиради. Аммо Эрон бозорга сезиларли миқдордаги нефт билан кириши биланоқ, ОПЕК + битими доирасида Нефтни экспорт қилувчи мамлакатлар ташкилоти аъзолари ва уларга қўшилган давлатлар Теҳрон билан қийин музокараларни бошлашлари керак.
«Нефт тақиқланишига қадар Эрон кунига қарийб 5 миллион баррель ишлаб чиқарган ва кунига 2,5-3 миллион баррель экспорт қилган, Агар эмбарго бекор қилинса, Эрон қонуний равишда 3-4 ой ичида нефт қазиб олишни кунига камида 1,8-2 миллион баррелга оширади ва эҳтимол бу чегара бўлмайди», деб эслайди Алпари маркази раҳбарининг ўринбосари Наталя Милчакова.
Эрон нефтини харидор биринчи навбатда Хитой ва Жануби-Шарқий Осиёдаги истеъмолчилар бўлади. ОПЕК экспертлари бундан олдин ҳисоботда бутун 2020 йил давомида Эронда ўртача Эрон хом нефтини қазиб олиш кунига 2 миллион баррелдан кам бўлганлиги ҳақида хабар беришган эди.
«Эрон нефт вазири Бижан Занганенинг 2020 йил 14 декабрдаги баёнотига асосланиб, 2021 йилда Эрон нефт ва газ конденсати етказиб беришни кунига 4,5 миллион баррелга этказишни режалаштирмоқда. Улардан мамлакат бюджети ички истеъмолни кунига 2,2 миллион баррелни ташкил этади. ва кунига 2,3 миллион баррел миқдорида экспорт қилиш, – дейди Финам таҳлилчиси Андрей Маслов. – Агар бир қатор санкциялар бекор қилинса, Эрон назарий жиҳатдан кунига 4,5 миллион баррел даражасига этади. 2-3 ой ичида,бу нефт бозорларига босимни кучайтириши мумкин «.
«Бозорда қўшимча 2 млн. Бараварининг пайдо бўлиши Россия учун ҳам, ОПЕК + учун ҳам исталмаган сценарий бўлади, чунки таъминотнинг ошиши (ОПЕК + май ойидан бошлаб нефтни босқичма-босқич ошириб бориш йўлини тутганлигини ҳисобга олган ҳолда) ишлаб чиқариш) нефтнинг котировкаларига салбий таъсир кўрсатиши мумкин», -дея рози бўлади Милчакова.
«ОПЕК + бозор учун салбий оқибатларни бартараф этиш учун Эрон билан иттифоқдаги иштирокини тиклаш бўйича музокаралар олиб боради, аммо музокаралар осон бўлмайди. Албатта Эрон ўзи учун махсус шартларни талаб қилади», деб кутмоқда Милчакова.
Freedom Finance таҳлилчиси Евгений Миронюкнинг фикрига кўра, йил охиригача уфқда ишлаб чиқариш ҳажмининг бундай кўпайиши нефт бозорини ларзага келтирмайди. Аммо у «ОПЕК + иштирокчилари Эронни» битимга «қўшишга интилади, бу экспорт ўсишини чеклайди ва қисқа вақт ичида воқеаларнинг бундай ривожланиши» Брент нархининг $ 70 дан юқори бўлишини камайтиради деган фикрга қўшилди.
«Агар сиз Александр Новакнинг аввалги баёнотларига ишонадиган бўлсангиз, Россия нефт саноатида бир баррели учун 45-55 доллар оралиғидаги нархлар энг мақбул ҳисобланади. Аммо РФ бюджетини тўлдириш ҳақида нима дейиш мумкин? Бошқа бир нефт етказиб бериш каналининг пайдо бўлиши талаб ва таклифнинг беқарорлашишига олиб келиши мумкин.
Айни пайтда Россия иқтисодиёти умуман нефт нархининг баррели учун 50 долларга тушишига тайёр, аммо бу ҳали ҳам мумкин эмас. Эронга қарши санкциялар бекор қилинган тақдирда нефт нархининг пасайиши, бозордаги умуман оптимистик кайфиятни ҳисобга олган ҳолда, 10 фоиздан ошмаслиги мумкин», дейди Маслов.
Шундай қилиб, экспертнинг фикрига кўра, бу бюджет қоидаларига мувофиқ баррели учун 43,3 долларни ташкил этадиган амалдаги чегара нархига мос келади, бу эса мамлакатга нефт ва газдан шартли равишда ортиқча даромадларни олиш имконини беради.
Uzbek