Америка Қўшма Штатларидаги Ливермор миллий лабораторияси олимлари термоядровий синтез натижасида сарфланганидан кўра кўпроқ энергия ишлаб чиқариш орқали биринчи марта ютуққа эришди, деб хабар бермоқда The Financial Times. Бу ақл бовар қилмайдиган даражадаги истиқболлар йўлини очишга хизмат қилиб, назарий жиҳатдан инсониятни деярли битмас-туганмас энергия манбаи билан таъминлашга имкон беради.
Ҳали ўтган асрнинг 1950 йилларидаёқ физиклар термоядровий синтездан фойдаланиб энергия ишлаб чиқаришни орзу қилишни бошлашган эди. Аммо авваллари термоядровий синтез учун сарфланган энергиядан кўра кўпроқ энергия олишни имконияти топилмаётган эди. Бу эса, атомларни парчалаш орқали ишлайдиган оддий атом электр станцияларига ҳам, углеводород ёқилғилари билан ишлайдиганларига ҳам муқобил бўлиши ва албатта, атмосферани зарарли чиқиндилардан халос қилиши ҳам мумкин бўларди.
Ливермор миллий лабораториясида инерцион бошқариладиган термоядровий синтезини ишлаб чиқишди. Бу водород плазмасининг кичик заррасини, дунёдаги энг катта лазер билан нурлантиришни ўз ичига олади. Тажриба ўтган икки ҳафта ичида олиб борилди. National Ignition Facility (NIF) комплексига тегишли лабораторияда термоядровий реакциялар натижасида 2,5 мегажоул энергия ҳосил қилинди. Бу лазер томонидан сарфланган 2,1 мегажоулнинг деярли 120 фоизини ташкил этди. АҚШ Энергетика вазирлиги мазкур тажриба натижаларини “катта илмий ютуқ” деб атади. Олинган маълумотлар ҳали ҳам текширилишда давом этмоқда.
«Дастлабки маълумотлар NIF да яна бир муваффақиятли тажрибани кўрсатади. Бироқ, энергия ишлаб чиқариш бўйича аниқ маълумотлар ҳали ҳам аниқланмоқда ва биз ҳозирда унинг чегара қийматидан ошиб кетганини тасдиқлай олмаймиз, дейилади Ливермор лабораторияси баёнотида. «Ушбу таҳлил давом этмоқда, шунинг учун бу жараён тугашидан олдин чиқарилган маълумотлар аниқ бўлмайди.»
Бироқ, тажриба натижалари билан таниш бўлган икки кишининг айтишича, энергия ишлаб чиқариш кутилганидан кўпроқ бўлиб, ҳатто баъзи ўлчаш мосламаларига зарар етказган ва бу таҳлилни қийинлаштирган.
Бу ютуқ аллақачон олимлар томонидан кенг муҳокама қилинган, дея қўшимча қилди манбалар. Агар натижалар тасдиқланса, бу Ливермор лабораторияси тадқиқотчилари томонидан ўнлаб йиллар давомида эришиб бўлмайдиган мақсадга эришилганлигини англатади.
Лаборатория майдончасидаги National Ignition Facility қурилмаси 3,5 миллиард долларга тушди ва дастлаб ҳарбий ядро портлашларини моделлаштириш учун мўлжалланган бўлсада, аммо термоядровий синтез тажрибаларида ҳам ишлатилганди. Ўтган йили термоядровий синтез бўйича тажриба доирасида, лазерлар томонидан сарфланган энергиянинг 70 фоизини ишлаб чиқариш мумкин бўлган эди.
Жорий йилнинг бошида, термоядровий энергияни ривожлантириш стратегиясини эълон қилиш чоғида АҚШ конгресси аъзоси бу технология тоза энергиянинг “муқаддас косаси” эканлигини ва ёнғиндан кўра кўпроқ одамларни қашшоқликдан қутқариш салоҳиятига эга эканлигини айтган эди.
Тадқиқотларнинг аксарияти ҳозирча магнит термоядровий синтези билан боғлиқ бўлиб, бунда водород ёқилғиси кучли магнитлар томонидан ушлаб турилади ва термоядровий синтез учун жуда юқори ҳароратларда қиздирилади. Агар илгари термоядровий энергетика билан асосан давлат муассасаларишуғулланиб келган бўлса, сўнгги пайтларда шу соҳага хусусий компаниялар инвестициялар киритиб, 2030 йилларга қадар ишлашга қодир бўлган технологияларни яратишга ваъда беришмоқда.
Гарчи кўплаб олимлар термоядровий электростанциялар пайдо бўлиши учун ҳали ўнлаб йиллар керак деб ҳисоблашаётган бўлишса-да, бундай янгиликни эътиборсиз қолдириб бўлмайди. Атроф-муҳит нуқтаи назаридан термоядровий реакциялар, оддий ядровий реакцияларга қараганда анча хавфсизроқдир. Бундан ташқари, ҳатто кичик миқдордаги водород ҳам назарий жиҳатдан юзлаб йиллар давомида уйни энергия билан таъминлашга қодир. Бу, айниқса, углеводородлар нархининг ошиб бораётганлиги ва глобал исиш даврига келмоқда.
Мулоҳаза
Яқиндагина бутун инсоният бошидан ўтказган пандемия пайтида, кўпчилик мутахассис ва олимлар вакцина яратиш учун камида 5 йил керак бўлиши ҳақида хулосалар берган эдилар. Бироқ, агар инсоният учун зарур бўлса ва барча инсонларни истасаги муштарак бўлса, 1 йилга қолмай ҳам сифатли вакциналарни кашф этиши мумкинлигининг амалдаги исботига гувоҳ бўлдик. Демак, ҳудди пандемия давридаги каби, углеводородлар нархининг ошиб бораётганлиги ва глобал исиш бутун инсониятнинг долзарб муаммосига айланадиган бўлса, бундай энергия манбаини яратиш учун ўнлаб йиллар кутишга ҳожат қолмайди, деган хулосага келиш мумкин.
Uzbek