Австралиядаги расмийлар, шунингдек, ХХРнинг шимоли-ғарбий минтақасида содир бўлган воқеалар ҳақида гап кетганда, ушбу атамани ишлатишга иккиланмоқдалар. АҚШнинг Хитойга қарши «бирлашган демократия жабҳаси» ни яратиш сиёсатига путур етказадиган бу иккиланишлар Тинч океанининг иккала мамлакати ҳам ХХР билан савдо-сотиққа жуда боғлиқ эканлиги билан изоҳланади.
Wall Streat Journal таъкидлаганидек, Веллингтон АҚШ билан узоқ муддатли мудофаа алоқалари ва Хитойга экспорт манфаатлари ўртасида мувозанатни ўрнатганлиги сабабли, торли ипда хавфли мувозанатни сақлашга мажбур. Канберра уйғурларнинг қатағон қилинишини геноцид деб таърифлашни ҳам истамаяпти. Натижада, Вашингтоннинг демократик қадриятларга эга шериклар ва давлатлар томонидан Хитойга қарши умумий кампанияни олиб бориш сиёсати кутилган натижага эриша олмади.
Шинжонда қайта тарбиялаш ва меҳнат лагерлари тизими тўғрисидаги хабарлар Ғарб матбуотида 2018 йилдан бери чиқа бошлади. Шундан кейин Британия парламенти уйғурларни таъқиб қилишни геноцид деб эълон қилишга овоз берди. Хитой Шинжонда инсон ҳуқуқлари бузилаётганини рад этади. Лагерларда уйғурларнинг оммавий ҳибсга олиниши ҳақидаги барча маълумотлар ёлғон, дейди.
Муаммо шундаки, Янги Зеландия ва Австралия Қўшма Штатлар ва Буюк Британияга қараганда Хитойдан қасос олишга нисбатан анча заифроқ. Ахир, Хитой Австралия ва Янги Зеландиядан товарларни энг кўп сотиб олувчи мамлакатдир. Австралиянинг Бош вазири Скотт Моррисон Хитойдаги коронавирус тарихи бўйича халқаро текширув ўтказишга чақирганида, Австралиянинг қаттиқ зарба олиши ажабланарли эмас. Ўтган йил давомида Хитой австралиялик маҳсулотларга, шу жумладан арпа ва мол гўштига бир қатор импорт чекловлари ва тарифларини жорий қилди. Австралия кўмирини Хитойга етказиб беришда ҳам чекловлар мавжуд эди. Аммо темир жавҳари қазиб оладиган компаниялар жазодан қутулиб қолишди. Бу Хитойга пўлатни эритиш учун керак.
Янги Зеландиянинг АҚШдаги собиқ элчиси Тим Гросер Шинжонда инсон ҳуқуқлари бузилиши жиддий, аммо геноцид миқёсида эмас деб таъкидлайди. Ва мамлакат ташқи сиёсати битта тортишувли масалага асосланмаслиги керак. Шубҳасиз, бу қараш Веллингтон сиёсатини акс эттиради. Ҳар ҳолда, Янги Зеландия инглиз тилида сўзлашадиган бешта мамлакат – АҚШ, Буюк Британия, Канада, Австралия ва Янги Зеландия томонидан Хитойга қарши разведка операцияларини мувофиқлаштиришни назарда тутувчи «беш кўз» гуруҳининг кенгайишига қарши чиқди.
АҚШ ва унинг икки иттифоқдоши ўртасидаги Хитой масаласида келишмовчилик Афғонистонга тааллуқли эмас. Афғонистонга аралашишда қатнашган барча мамлакатлар, худди катта шерик каби, ўз бўлинмаларини у эрдан олиб чиқишни ният қилишмоқда. Америкалик мутахассислар бу Хитойнинг хавфсизлиги, аввало, унинг энг муаммоли минтақаси – Шинжон хавфсизлигига қандай таъсир қилишини муҳокама қилмоқда. Уларнинг фикрига кўра, америкаликларнинг чекиниши Хитой Марказий Осиёда ўз таъсирини ўрнатиши ва Вашингтон қолдирган бўшлиқни тўлдириши мумкин дегани эмас. Аксинча, эҳтимол Афғонистонда фуқаролар уруши қайта бошланиши мумкин. Ва бу Пекин терроризм ва исломий экстремизм тарафдорларини жиловлашга уринаётган Шинжон учун тўғридан-тўғри таҳдидга айланиши мумкин.
АҚШдаги Жорж Мейсон университети профессори Марк Каc шундай дейди: “АҚШнинг Афғонистондаги мавжудлиги Хитойдаги исломизм таҳдидига қарши туришга ёрдам берди. АҚШ кетиши билан Хитой ва унинг қўшнилари бу муаммони ўзлари ҳал қилишлари керак бўлади».
Худди шундай нуқтаи назардан АҚШнинг Монтклер университети сиёсий фанлар профессори, Eлизабет Уишник ҳам баҳам кўрмоқда. «Гарчи Хитой ҳар доим ўз ғарбий чегараларида НАТО кучларининг борлигини танқид қилган бўлса ҳам, аслида бу Пекин билан жуда яхши эди ва урушаётган томонларни музокара столига қўйишга ҳаракат қилишига имкон берди».
South China Морнинг Пост газетаси иқтибос келтирган Кобулдаги мустақил таҳлилчи Нишанк Мотванининг айтишича, 2017 йил охирига келиб Хитойнинг Афғонистондаги сармояси атиги 400 миллион долларни ташкил этган бўлса, Покистонда ўша йили Хитой сармояси 5,7 миллиард долларни ташкил этган. Шу билан бирга, Хитой бутун Осиёда энг чуқур чўнтакка эга мамлакатдир. Бу Хитойга рақобатчиларига қараганда кўпроқ маблағ сарфлаш ва афғон сиёсатчиларининг содиқлигини сотиб олишга имкон беради.
Uzbek