2021 йил 3 февралда БМТ Хавфсизлик Кенгаши ИШИД ва Ал-Қоида (Қозоғистонда тақиқланган террористик ташкилотлар) каби глобал террористик ташкилотларнинг таҳдидлари ва чақириқлари, шунингдек, дунё бўйлаб тегишли тўдалар тўғрисидаги йигирма еттинчи ҳисоботини эълон қилди. Шундай қилиб, БМТ экспертларининг таъкидлашича, кўрилган барча чораларга қарамай, Толибон ва Ал-Қоида Марказий Осиё салафий-жиҳодчилар гуруҳлари билан алоқаларни сақлаб келмоқдалар.
Афғонистон Марказий Осиё республикалари учун қўшнидир, уларнинг учтаси умумий чегарага эга, шунинг учун Марказий Осиё республикаларининг ички хавфсизлиги бевосита Афғонистондаги вазиятга боғлиқ ва ички афғон инқирозини тинч йўл билан ҳал этиш жараёни албатта Марказий Осиёнинг бешта республикаси хавфсизлигига ижобий таъсир кўрсатади.
Бу қарамлик қисман 90-йиллардан бошлаб Афғонистоннинг толиблар томонида қўзғолонга қўшилган Марказий Осиё мамлакатларидан келган исломчилар бошпанасига айлангани билан боғлиқ. Шу вақт ичида Марказий Осиёлик жиҳодчи гуруҳлар ҳам Толибонга, ҳам Ал-Қоида билан байъат беришга муваффақ бўлишди, бундан ташқари улар глобал жиҳодга қўшилишди ва 1999-2000 йилларда. Фарғона водийси аҳолисига қарши бир қатор қуролли ҳужумларни амалга оширди.
Эслатиб ўтамиз, Қўшма Штатлар ва Толибон ўртасида ўтган йили Доҳада имзоланган битимга мувофиқ, Толибон ал-Қоида ва бошқа террористик гуруҳлар билан алоқаларни узиши керак эди. Шунга қарамай, БМТ Толибон ва ал-Қоида ўртасидаги алоқалар давом этаётганига далил топа олди. Бундан ташқари, иккала гуруҳ ҳам Марказий Осиёдаги филиаллари билан алоқани давом эттирмоқдалар: толиблар ўзбек ва тожик салафий жиҳодий ҳаракатлари билан яқин алоқаларни давом эттирмоқдалар.
БМТ таҳлилчилари 1990-йилларнинг ўрталарида радикал исломчи Тоҳир Йўлдаш томонидан Ўзбекистоннинг Наманган шаҳрида ташкил этилган Марказий Осиё салафий-жиҳодчилар гуруҳи – Ўзбекистон Исломий Ҳаракати (OIH) фаолиятига эътибор қаратдилар. Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, OIH афғон қанотида «Исломий давлат» сафидан чиқиб, OʻIHга қўшилган Марказий Осиёдан келган оила аъзолари ва 70 га яқин муҳожирларни ўз ичига олган 700 кишигача бўлган одамлар бор.
Мониторинг гуруҳи ҳисоботида яна икки ўзбек жиҳодчи гуруҳи – Катибат Имом ал-Бухорий (КИБ) ва Исломий Жиҳод Иттифоқи – уларнинг мафкуравий ва ҳарбий устози бўлиб хизмат қиладиган Толибон билан азалий ва мустаҳкам алоқалари таъкидланган. Айни пайтда «КИБда асосан Бадғис вилоятида 150 га яқин жангчи бор». Иккинчи гуруҳга эса Афғонистоннинг шимолий вилоятлари, Қундуз ва Фарёбда толиблар назорати остида фаолият юритаётган 100 га яқин жангчилар киради.
Тадқиқот натижасида Толибон АҚШ билан шартнома имзолагандан сўнг Ўрта Осиё салафийлик жиҳодий гуруҳлари билан келишувга эришгани аниқланди: Афғонистонда хорижий жангарилар борлигини инкор этишда давом этаётган Толибон ўзбек ва тожик гуруҳларига мустақил операциялар ўтказишни тақиқлади. Афғонистон миллий мудофаа ва хавфсизлик кучларига қарши. Бундан ташқари, Марказий Осиё жангариларининг позицияси 2020 йил ноябрь ойида Афғонистон Миллий хавфсизлик бошқармаси махсус кучларининг махсус операцияси пайтида Фарёб вилоятининг Гормач туманида ЎИҲ раҳбари Абдулазиз Йўлдошнинг ўлдирилиши билан боғлиқ ҳолда мураккаблашди. Қоида раҳбари Усама бин Ладен.
Шу билан бирга, Толибон ва Ўзбекистон Исломий Ҳаракати ўртасидаги муносабатлар ҳар доим ҳам булутсиз бўлмаган. Толибон томонидан ал-Қоиданинг хиёнати учун жазо сифатида OIH 2015 йил охирида Толибон томонидан қаттиқ зарба кўрган эди, ўшанда OʻIHнинг ўша пайтдаги раҳбари Тоҳир Йўлдошнинг вориси ва унинг куёви Усмон Ғозий ИШИД етакчисига содиқлигини эълон қилган эди. Бакр ал-Бағдодий. Ушбу хиёнат учун жазо сифатида, 2015 йил охирида Толиблар Забул вилоятидаги базада Усмон Ғозий ва 100 дан ортиқ OIH аъзоларини ўлдирган. Жангариларнинг бир қисми жисмоний йўқ қилинганидан сўнг, OʻIHнинг Бадахшон, Фариоб, Жовжан, Ҳелманд ва Зобулдаги қолган аъзолари толиблар сафига қайтишди. Йўлдош атрофидаги OʻIH аъзоларини тўплаб, Толибон ва ал-Қоида томон содиқлигини тиклашга муваффақ бўлди.
Шундай қилиб, Афғонистон ҳозирги пайтда OʻIH жангарилари учун бошпана вазифасини давом эттирмоқда. Сўнгги пайтларда Толибоннинг Афғонистон ҳукумат кучларига қарши Марказий Осиёдаги исломий гуруҳларнинг мустақил операцияларини тақиқлаши уларнинг Афғонистондаги мавжудлигини яширишга қаратилган. Доҳа тинчлик шартномаси имзоланганидан сўнг, Толибон Марказий Осиёдаги салафий жиҳодчи гуруҳларнинг толиблар ва ал-Қоида билан яқин алоқаларини кўрсатадиган фотосуратлар, видеолар ва бошқа маълумотларни ижтимоий тармоқларга жойлаштиришларини ҳам тақиқлади.
Масалан, 2020 йил апрелида АҚШ-Толибон келишуви тузилгандан сўнг, ҚИБ Суриядаги қаноти етакчиси Абу Юсуф Муҳажир ўзининг Телеграм-каналидан толибларни «Америка устидан ғалаба» билан табрикларини олиб ташлашга мажбур бўлди.
Шунингдек, 2020 йил июл ойида Толибоннинг аниқ норозилиги ва босимидан сўнг Абу Юсуф ўз Телеграмдаги саҳифасида ўзбек жиҳодчиларининг Афғонистон армиясига қарши толиблар билан биргаликда муваффақиятли олиб борган ҳарбий операциялари ҳақидаги иккинчи хабарни олиб ташлади. Маълум бўлишича, Толибон Доҳада АҚШ билан фақат иккита мақсадни кўзлаган ҳолда шартнома имзолаган: Америка қўшинларини мамлакатдан олиб чиқишга эришиш ва Афғонистон Ислом амирлигини тиклаш. Бинобарин, толиблар, бир томондан, Афғонистон ичидаги инқирозни тинч йўл билан ҳал қилишга тайёрмиз, бошқалари эса Ал-Қоида ва Марказий Осиёдаги жиҳодчи салафий гуруҳларни қамраб олади ва ҳимоя қиладилар, ҳужумларини давом эттиришади.
Uzbek