Хитой ҳукумати Ғарбнинг Москвага нисбатан қаттиқроқ санкциялари фонида Россияни қўллаб-қувватлашни кучайтирмоқчи Ушбу баёнотни шу ҳафта бошида Хитой Ташқи ишлар вазирлигининг расмий вакили Ван Венбин айтди.
«Биз бир томонлама санкцияларни қўллашга қатъий қаршимиз. Хитой ва Россия бир-бири билан ҳар томонлама шериклик алоқаларини сақлаб келмоқдалар. Давлат суверенитетини ҳимоя қилиш масалаларида ХХР ва Россия бир-бирини қўллаб-қувватлайди «, – дея таъкидлади у мунтазам брифингда АҚШнинг Москвага қарши санкциялари кучайтирилишини изоҳлар экан. Шу билан бирга, Пекиннинг ҳарбий-сиёсий фаолияти, шу жумладан бошқа қитъаларда ҳам ўсишда давом этмоқда. Сешанба куни Хитойнинг Жибутидаги ҳарбий-денгиз базаси имкониятларини сезиларли даражада кенгайтиргани ва энди Африкадаги ушбу Хитой порти барча турдаги кемаларни, шу жумладан самолёт ташувчилар ва йирик қўниш кемаларини қабул қилиши мумкинлиги ҳақида хабарлар пайдо бўлди. Росбалт кузатувчиси Узоқ Шарқ бўйича РАС институти директори вазифасини бажарувчи Алексей Маслов билан Пекиннинг Москвага ҳозирги шароитда (декларатив баёнотлардан ташқари) қандай аниқ ёрдам бериши мумкинлиги ҳақида суҳбатлашди.
– Менимча, бу маълум даражада Россия ташқи ишлар вазири Сергей Лавровнинг хитойлик ҳамкасби Ванг Йи билан яқинда Хитойга ташрифи чоғида бўлган учрашувда билдирган таклифига жавобдир. Россиялик вазир аслида у эрда санкцияларга қарши бўлган кенг коалиция тузишни таклиф қилди. Яъни, аслида бу расмий жавоб, чунки Хитой ушбу ғояни қўллаб-қувватлайди. Бундан ташқари, Пекин Москванинг БМТ Хавфсизлик Кенгашидаги позициясини фаол равишда қўллаб-қувватлайди ва бу соҳада янги нарса деярли йўқ.
– Агар қарасангиз, биз бу эрда сезиларли жойларни кўрмаймиз. Агар савдо алоқаларини олсак, улар нормал ривожланмоқда. Энг муҳими шундаки, уларда яхши томонга ҳам, ёмон томонга ҳам жиддий ўзгаришлар бўлмади. 2020 йил натижаларига кўра биз ўзаро савдода 107 миллиард долларга эришдик. Шу билан бирга, 2019 йилда бу кўрсаткич 110 миллиард доллардан сал кўпроқ эди. Аммо 2020 йил жуда қийин бўлди. Яъни, ўзаро савдонинг пасайиши юз берди, аммо бу жуда аҳамиятсиз. Тўғри, Хитой, АҚШ ва Европа билан, уларнинг барча қарама-қаршиликларига қарамай, ҳали ҳам Россияга қараганда беш-олти баравар кўпроқ савдо айланмаси мавжуд.
– ХХР, эсимда, ҳаттоки Жанубий Корея билан Россиядан кўра кўпроқ савдо-сотиғи бор
– Ҳа, Океан мамлакатлари билан ҳам, Япония билан ҳам кўпроқ. Шу сабабли, ушбу соҳада қандай қилиб кашфиёт қилишимиз мумкинлиги аниқ эмас. Биз фақат шошилмасдан, ўзаро савдо айланмаларини янги турдаги қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етказиб бериш орқали оширишимиз мумкин. Ёки газ таъминотини кенгайтириш. Аммо бу соҳада муҳим нарса бўлмайди. Албатта, инфратузилма лойиҳаларини кенгайтириш мумкин. Масалан, биринчи навбатда Транссиб Хитой маҳсулотларини ташиш учун Россия темир йўлларидан фойдаланиш. Аммо савол ушбу автомагистралнинг сиғими бунинг учун мутлақо етарли эмаслиги билан боғлиқ. Тўлиқ айтганда, энди Россиянинг ўзи учун етарли эмас. Агар ҳозир Транссиб йилига 540-560 минг контейнер таший олса, Хитойга миллион керак. Бу шуни англатадики, агар биз ушбу темир йўлда Россиянинг барча транспортларидан воз кечсак ҳам, хитойликлар етарли бўлмайди. «Аммо кейин биз бутунлай Хитой товарларини ташишга боғлиқ бўлиб қоламиз. Энг ёқимсиз нарса шундаки, бу ҳолда биз Хитой-Европа савдоси каби вазиятга тушиб қолишимиз мумкин, контейнерларнинг деярли учдан бир қисми бўш қайтиб кетади. Европадан Хитойга етказиб берадиган нарса йўқ. Бундан ташқари, рақамли валютани ривожлантириш, ягона кибр тўлов тизимини жорий этиш ва бошқалар соҳасидаги лойиҳалар мавжуд. Бу долларга алтернатива сифатида кўзда тутилган ва шунга ўхшаш тизим яратилиши мумкин. Хитойда кибер тўлов тизими аллақачон тайёр ва синовдан ўтмоқда. Россияда ҳам Марказий банк ва Сбербанк бу борада ишламоқда. Давлат назорати остида бўлган суверен кибер тўловларнинг турли тизимларининг бирлашиши, албатта, аллақачон бундай тўлов воситасини классик крипто-валюталардан бошқа нарсага айлантиради, чунки бу қаэрдан келиб чиқиши аниқ. Шунга қарамай, бу дунё тўлов тизимларини ривожлантиришда янги қадамдир.
– Пекин томонидан Москванинг иқтисодий ёрдами Россиянинг Хитойга қарамлигига олиб келадими?
– Агар долларни силжитиб, юанга ўтсак, демак, мамлакатимизнинг ушбу қарамлиги кучаяди. Бундан ташқари, 2020 йилда икки томонлама ҳисоб-китобларда биз биринчи марта тўловларни 50 фоиздан паст даражага туширдик. Шу билан бирга, эврода ҳисоб-китоблар кўпайган ва юанда сезиларли даражада ошган. Рублда ўзаро ҳисоб-китоблар ҳам бироз ошди, аммо бугунги кунда улар рус-хитой савдо-сотиқларида атиги 7 фоизни ташкил қилмоқда. Ушбу даража икки йилдан бери ўтказиб келинмоқда. Умуман олганда, аслида биз ҳисоб-китобларни рублда эмас, балки долларда пасайишни кўпайтирмоқдамиз. Шу сабабли, ҳозирда биз доллардан халос бўламиз ва хитойлик бўлса ҳам, кибер валютага ўтамиз, деб айтиш мумкин, аммо бу Россия муаммоларини ҳал қилмайди.
– Шунга асосланиб, биз Россия ёки Хитой халқаро СВИФТ банклараро тўловлар тизимидан узилишини кутишимиз мумкинми?
– Энг камида, Хитойнинг ўзи СВИФТ-дан узилишга тайёр, чунки у доллар зонасида ишлашга қизиқади. Россиядан фарқли ўлароқ, ХХР Америка валютаси мавжудлигидан азият чекмайди.
Суҳбатдош Александр Желенин
Uzbek