«Каннибалистик турдаги жиҳодистик диктатура» ёки «Эронга ўхшаш давлат»?  Толибон даврида Афғонистон келажаги бўйича мутахассислар

0
1252
Фото:currenttime.tv

Жорий йил 9 июль  куни Толибон ҳаракати делегацияси, Россияда террористик деб топилганига қарамай, музокаралар учун Москвага этиб борди ва у эрда Россия ташқи ишлар вазири Сергей Лавров ҳузурида бўлди. Музокара давомида Москвадаги Толибон Афғонистон ҳудудининг 85 фоизини ўз назоратига олганликларини эълон қилди.

Афғонистондаги воқеалар қандай ривожланади?  Толиблар Кобул устидан назоратни қўлга киритадими ва толиблар ҳукмронлиги остида Афғонистонда ҳаёт қандай бўлади?  Жангариларнинг кенгайиши Афғонистоннинг қўшниларига, жумладан, Ўзбекистон, Тожикистон ва Туркманистонга таҳдид солиши мумкинми?  Ҳозирги замон бу ҳақда мутахассислар билан суҳбатлашди: Замонавий Афғонистонни ўрганиш марказидан Андрей Серенко ва узоқ вақт давомида минтақада ишлаган журналист Кирилл Кривошеев.

– Бугун Москвада толибларнинг «бутун Афғонистон устидан ҳукмронлик қилишга интилмасликлари» ҳақида тинчликсевар баёнотлар қабул қилинди.  Уларга умуман қанчалик ишонишингиз мумкин?  Экстремистлардан қай даражада тинч сўзларни кутиш мумкин?

– Менинг фикримча, бирон бир экстремист ва террористга ишониб бўлмайди.  Толибон бугун улардан нимани эшитишни хоҳласа айтмоқда.  Мен бу ҳақиқатлигига шубҳа қиламан.

Толиблар бугунги кунда бироз вақт олдин бошланган ўз мақомини қайта тиклаш жараёнини, ҳақиқий сиёсий реабилитация ва халқаро қонунийликни мустаҳкамлашдан умидвор.  Ушбу жараённи америкаликлар бошлаган, улар билан ўтган йилнинг феврал ойида улар билан шартнома имзолаган.

АҚШ ва Толибон ўртасида тинчлик битими имзоланган бир йил.  Афғонистонда нима ўзгарди?

 Шу сабабли, бугунги кунда Толибон учун бу мамлакатда ҳокимиятни қўлга киритган пайтигача минтақа давлатлари: Россия ва Афғонистонда бўлаётган воқеаларга бефарқ бўлмаган бошқа давлатларнинг қаршиликларига дуч келмаслиги жуда муҳимдир.  Шунинг учун толиблар Москвада нимани эшитишни ва Марказий Осиёда нимани эшитишни хоҳласа, шуни айтишади.

Аммо менимча, бу баёнотларга ишониб бўлмайди ва ишонмаслик керак.  Бундан ташқари, умуман олганда, бу ваъдалар ушбу ҳаракатнинг биринчи шахслари томонидан айтилмайди, улар ўртача даражада ишлайдиган ходимлар томонидан айтилади – ҳатто толиблар иерархиясида ҳам эмас, балки Қатар идорасида ҳам.

Бугун Москвада бўлганлар толиблар иерархиясида биринчи ўринларни эгалламайдилар.  Шунинг учун уларнинг ваъдаларига қанчалик жиддий муносабатда бўлишингизни билмайман.

Толибоннинг энг жиддий шахслари бўлган раҳбарлар, яъни ишончли Ҳайбатуллоҳ Охунднинг ҳукмдори, Сиражудин Ҳаққоний ва мулла Умарнинг ўғли мулла Ёқуб – булар Толибоннинг учта асосий фигураси – ҳеч кимга ҳеч нарса ваъда қилманг.

– Толибон ҳам шошилинч равишда ўз қўшнилари – Марказий Осиё мамлакатлари хавф остида эмаслигини эълон қилди.  Нима деб ўйлайсиз: агар толиблар ҳокимиятга келса, Марказий Осиё минтақаси давлатлари қандай таҳдидларга дуч келиши мумкин?

– Мен ишонаман, биринчи навбатда Кобулда толиблар ҳокимият тепасига келмайди.  Ҳозирги «округ қулаши» тўлқинлари (ҳудудларни тортиб олиш) аста-секин ўчиб бормоқда.

Толиблар бугун аслида ўз чегараларини оширмоқдалар.  Уларга ҳар томонлама ёрдам кўрсатадиган Покистоннинг Толибон операторлари ҳам, менимча, июнь ва июль ойларининг бошларида Афғонистонда содир бўлган ушбу ҳужум тўлқинидан бироз ҳафсаласи пир бўлган.

-«Россиянинг Афғонистондаги жангларда қатнашиш эҳтимоли нолга тенг».  Толиблар қаёққа боришлари мумкин ва бу билан Москванинг нима алоқаси бор?

Толиблар, албатта, кўпроқ нарсани хоҳлашди.  Уларнинг сўзларига ишонмаслик керак, улар айтадики, улар «атайлаб» Афғонистондаги йирик шаҳарларни эгаллаб олмайдилар ва одамлар қурбон бўлишининг олдини олишга ҳаракат қилмоқдалар.  Толиблар одамларни қурбон қилиш билан энг кам қизиқишади ва, албатта, агар улар имкониятга эга бўлсалар, катта шаҳарларни, вилоят марказларини олиб кетишар эди, лекин буни уддалай олмайдилар.

Шу сабабли, Толибон расмийларидан бирининг Афғонистонни икки ҳафта ичида олишга тайёр эканликлари ҳақидаги бугунги баёноти жиҳодчиларнинг мақтанишидан бошқа нарса эмас.  Афғонистон армиясининг камчиликлари кўп, шикоятлари кўп, аммо ҳозиргача толиблар афғон хавфсизлик кучларини йўқ қилишга қодир эмас.  Покистонлик иттифоқчиларнинг фаол қўллаб-қувватлашига қарамай, улар муваффақиятга эриша олмайдилар деб ўйлайман.

Марказий Осиё минтақасига келсак, менимча, бугунги кунда, айнан шу дақиқада собиқ иттифоқ республикалари жиддий хавф остида.  Чунки Толибон бугун ҳарбий ҳаракатларни Афғонистон чегаралари чегарасидан ташқарига ўтказишдан манфаатдор эмас.

Кейин нима бўлишини билмайман, аммо ҳозирги пайтда бу жангчи билан ёқимсиз маҳалла бўлади деб ўйлайман.  Аммо, умуман олганда, аслида Афғонистон билан чегарадош кўплаб мамлакатлар 20-30 йил давомида бунга одатланиб қолишган, гарчи мен урушга кўникиш жуда қийин, ҳатто имконсиз деб тушунаман.

Албатта, бу ёқимсиз, лекин у Марказий Осиё республикаларига дарҳол таҳдид солади деб ўйламайман.  Гарчи, албатта, порох қуруқ ҳолда сақланиши керак ва, албатта, чегара устидан назоратни кучайтириш, ўша Россия билан иттифоқчилик мажбуриятларини янгилаш керак, улардан қўллаб-қувватлашни кутиш керак.

– Америка Афғонистонни тарк этмоқда, у эрда ўзига хос куч вакуум шаклланмоқда.  Россия ташқи ишлар вазири Лавров, агар толиблар Тожикистонга ҳужум қилса, КХШТ «албатта жавоб қайтаради» деб айтган эди.  Ҳозирги пайтда Россиянинг толибларга нисбатан умумий сиёсати қандай?

– Менимча, Россияда ҳам Афғонистонга, ҳам Толибонга нисбатан аниқ сиёсат йўқ.  Бир ҳафта олдин, тахминан бир ҳафта олдин, Москвада Афғонистон ҳукуматида Афғонистон Хавфсизлик Кенгашини бошқарадиган ва россиялик ҳамкасби Николай Патрушев билан музокаралар олиб борган иккинчи одам – доктор Ҳамдуллоҳ Моҳиб бор эди.  Ва бугун Толибон Москвада ва ўша Лавров ва унинг энг яқин ўринбосарлари билан музокара олиб бормоқда.

Бу, албатта, маълум бир сиёсий шизофренияга ўхшайди, аммо бу менинг фикримча, Москванинг бугунги Афғонистон вазиятига нисбатан аниқ позицияси йўқ.

Шундай қилиб, менимча, бугунги кунда Россия толиблар билан ҳам ташқи алоқаларни, ҳам Афғонистон ҳукумати билан Хавфсизлик Кенгаши орқали алоқаларни давом эттиради ва Кобулда толибларга қарши бутунлай қутбни шакллантиради.  Ушбу муносабатларнинг қайси бири охир-оқибат самимий бўлиб чиқади, вақт кўрсатади.  Ўйлайманки, ҳозирча биз Москва толиблар ёки умуман Афғонистон инқирози бўйича ягона, аниқ позицияни шакллантирди деб айта олмаймиз.

Москва, менимча, ҳозирча бундай позицияни таклиф қила олмайди.  Шунинг учун, у мутлақо реактив ҳаракат қилади.  Яъни, ҳозирги чақириқларга, долзарб таҳдидларга жавоб бериш ва, улар айтганидек, реал вақт режимида, аммо узоқ муддатли аниқ стратегиясиз ҳаракат қилиш.

– Афғонистонда Толибон ҳокимият тепасига келиши билан минтақа қандай ўзгаради, агар улар албатта ҳокимиятга келса?

– Умид қиламанки, толиблар ҳокимиятга келмайди.  Аммо сиз билан даҳшатли бир эртакни фараз қилайлик: Толибон Кобулни эгаллаб олди ва Афғонистонни эгаллаб олди.  Бу яқинда биз Сурия ва Ироқда кўрган «Исломий давлат» йилномаларида бўлади.  Бу замонавий воқеликларга мослаша олмайдиган ва унинг муваффақияти ҳақида тахмин қилишга ҳаракат қиладиган, бутунлай каннибалистик типдаги жиҳодчи террористик диктатура бўлади.

Толибоннинг ҳозирги ютуқлари илҳомлантиради, улар уларни тинчлантиради ва ҳеч нарсани ўзгартирмаслик кераклиги, айнан уларнинг йўналишининг ўзгармаслиги уларни муваффақиятга олиб келганлиги ҳақидаги назарияларига содиқлигини тасдиқлайди.  Шунинг учун, улар ҳеч нарсани ўзгартирмайди.

Манба

Матнда хатоликни кўрсангиз, уни белгилаб Ctrl+Enter ни босинг.

Фикр матни

Илтимос, изоҳингизни киритинг!
Илтимос, исмингизни бу ерга киритинг