Мутахассисларнинг бошқа давлатларга чиқиб кетиши тенденциялари Қозоғистонда бир неча йилдан бери ривожланиб келмоқда. Коронавирус фақат жараённи тезлаштирди. Одамлар профессионал сифатида талаб қилинишади. Ҳатто ўз мамлакатининг ватанпарварлари ҳам яхши ҳаёт учун бошқа давлатга жўнаб кетишади.
Олий Мажлис депутати Александр Милютин Қозоғистондан малакали мутахассисларнинг чиқиб кетишидан хавотирда эканлигини билдирди. Ялпи мажлис давомида у «коронавирус»га қарамай, 2020 йилда малакали мутахассислар мамлакатни тарк етишганини таъкидлади.
2019 йилга нисбатан:
?уч баравар кўп шифокорлар
?тўрт баравар кўп ўқитувчилар
?беш баробар кўпроқ техник, мамлакатдан чиқиб кетган.
Нега улар кетмоқдалар?
Глобал сабаблар – таълимнинг паст сифати ва юқори нархи, университет битирувчилари учун иш топишда қийинчиликлар, шунингдек ёш оилалар учун ипотека кредитларидан фойдаланиш имконияти йўқлиги
Оналик сармояси ва болалар таълими муассасаларининг мавжудлиги бўйича Қозоғистон Россиядан сезиларли даражада орқада қолмоқда. Шунингдек, «шимолий қўшни» сингари оилаларни қўллаб-қувватлаш дастурлари мавжуд эмас. Сиёсатшунос Расул Жумали ушбу муаммо кўплаб ривожланаётган мамлакатларга хос эканлигини ва бир неча йилдан бери муҳокама қилинаётганини таъкидлайди.
-Мутахассислар ривожланмаган иқтисодиётдан ва хомашё йўналишидан чиқиб, саноат ривожланган мамлакатларга кўчиб кетмоқдалар. Ва бутун дунё «ақлли иқтисодиёт» деб аталадиган вазиятга ўтаётган вазиятда, кадрларни жалб қилишнинг янги технологиялари пайдо бўлмоқда. Ҳамма жойлардан Қозоғистон мутахассислари таклиф қилиняпти
Таълим ва фан муаммолари
Депутат томонидан санаб ўтилган муаммолар бизнинг мамлакатимизда мавжуд. Бу йил ТОП-500 жаҳон университетларига фақат учта Қозоғистон университети киритилди: КазНу, ал-Фаробий, ЭНУ; Гумилёв ва Жанубий Қозоғистон давлат университети; Ауэзов. Умуман олганда ҳам ўқитувчилар, ҳам талабаларнинг билим даражаси паст.Таълим нархи жуда юқори, шунинг учун кўп одамлар сифат янада юқори бўлган рус тилида ва Хитой университетларида таълим олишни афзал кўришади. Ва кўпчилик бу мамлакатларда қолади. Илм-фанни етарли даражада молиялаштирмаслик муҳим рол ўйнайди – ЯИМнинг 1 фоизидан камроғи бутун секторга ажратилган. Ривожланган мамлакатларда бу кўрсаткич 6-10% ни ташкил қилади.
Ўқимаган, лекин қаерда ишлаш керак?
Меҳнатни ташкил этиш масалалари ҳам муҳимдир, чунки Қозоғистонда ҳар йили кўплаб соҳалар бўйича мутахассислар тайёрланади. Афсуски, бизнинг иқтисодиётимиз шундай тузилганки, биринчи навбатда хом ашё қиймати ва фанни талаб қиладиган технологиялар жуда суст ривожланган. Агар бизда нуггетлар, ўз соҳасидаги мутахассислар бўлса ҳам, тизим улар учун дастур топа олмайди.
Қозоғистонга хизмат қилишни хоҳлайдиган ватанпарвар йигитлар бўлиши мумкин, аммо уларнинг бир хил ИТ технологиялари, муҳандислик ва архитектура бўйича қобилиятлари талаб қилинмайди. Бир нечта йирик компаниялар бундан мустасно, – дейди Жумали.
Кимдан ўрнак олиш керак?
Сиёсатшунос, ҳеч бўлмаганда энг ривожланган давлатлардан ўрнак олиб, Қозоғистонда илмий инфратузилма яратиш зарурлигини таъкидлайди.
– Биз АҚШ, Япония ёки Жанубий Корея каби юқори даражада ривожланган мамлакатларни мос ёзувлар нуқтаси сифатида қабул қилишдан жуда орқада қолдик. Бу давлатлар биздан аллақачон 40 йил олдинда. Малайзия ёки Ҳиндистон тажрибаси мавжуд. Иккинчисига озгина одамлар пул тикишади, лекин у эрда, Бангалорда улар «янги технологиялар қишлоғини» яратдилар. Ва бугунги кунда Ҳиндистон дунёнинг ИТ-марказларидан биридир. Шунингдек, Белоруссияни ҳам олинг: унинг мутахассислари ИТ соҳасида махсус таклиф қилинишни бошладилар. Мамлакатнинг ўзида улар учун Россиянинг «Сколково» сига ўхшаш шароитлар яратилган. Белоруссиядаги сўнгги инқилобий воқеалар ва пандемия ривожланиш суръатларини бироз пасайтирди. Бизда худди шундай инфратузилма мавжуд – масалан Назарбоев университети лабораторияларида. Аммо миллий миқёсда бу жуда кичик, – дейди сиёсатшунос.
Коронавируснинг бунга алоқаси йўқ
Унинг фикрига кўра, коронавирус фақат профессионалларни мамлакатдан чиқиб кетишининг катализатори бўлган, блокировкалар жорий қилинган ва корхоналар ёпилган. Бу тенденцияларнинг ўзи узоқ муддатли ва мутахассисларнинг чиқиб кетиши учун зарур шартлар анча олдин пайдо бўлган.
– Биз иш ҳақини оширишимиз, ижтимоий пакетни яхшилашимиз керак. Худди шу Россияда ҳам ишлар яхши.
Шундай экан, мен ўз ҳаётимни янада яхшилашга ва ватанпарварлик йўқлигида қадр топишга интилиб, ўз юртидан чиқиб кетаётганларни айбламаган бўлар эдим, – деб хулоса қилади Расул Жумали.
Uzbek