Хитой диаспораси дунёдаги энг йирик диаспора ҳисобланади, у аллақачон 60 миллиондан ортиқ кишини ташкил қилади. Бу рақам ўсишда давом этмоқда, чунки кўпроқ одамлар чет элда ўқишади. Шу билан бирга, Самовий империя вакиллари жуда кўп мамлакатларда. Демак, Хитой ҳамма жойда.
Бутун сайёрамиздаги хитой шаҳарлари
Хитой диаспораси Ҳуақиао деб номланади. Аҳолиси жиҳатидан у деярли дунёдаги 25-йирик мамлакатга тенг. Умуман олганда, хитойлик иммигрантлар дунёдаги саккизинчи йирик активларга эга. Бу шуни англатадики, улар глобал ривожланаётган жараёнларга иқтисодий жиҳатдан ривожланган мамлакат сингари таъсир кўрсатиши мумкин. Ҳуақиао расмийлари 2,5 триллион доллардан зиёд мол-мулкка эга эканлиги тахмин қилинмоқда.
Ҳуақиао сайёрамизнинг барча йирик пойтахтлари ва метрополитенларида жойлашган. Масалан, Ню-Ёркда 750 минг, Торонтода 630 минг, Лос-Анжелесда 530 минг, Парижда 300 минг, Сан-Паулуда 200 минг, Лондонда 150 минг хитойлар яшайди.
Россиядаги хитой диаспораси энг тез ривожланаётганлардан бири. Шу билан бирга, унинг расмий ва норасмий рақамлари жуда фарқ қилади. Бутунроссия аҳолини рўйхатга олиш шуни кўрсатдики, Россияда 30 мингдан кам хитойлик бор. Россия Фанлар академияси тадқиқотчилари бу рақамни 400 мингга, Тайван ватандошлар ишлари бўйича комиссияси эса деярли 1 миллион кишига баҳоламоқда.
Кўп лаҳжалар мавжуд – битта ўзига хослик
Расмий Пекин ноёб ва қийин аҳволда, чунки у бутун дунё бўйлаб кўпинча бутун хитой диаспораси билан ажралиб туради. Ва шу даражага қадар, улар баъзан ажралмас яхлитлик сифатида қаралади ёки янглишиб бошқасини бошқасига қабул қилинади.
Аммо диаспора сиёсатини бошқарадиган асосий эътибор – Ҳукиао ва Хуарен ўртасидаги фарқ. Ҳуақиао – бу чет элда яшовчи Хитой фуқаролари. Ҳуарен – келиб чиқиши ва миллати жиҳатидан хитойлик бўлган чет эл фуқаролари. Бундан ташқари, бу фарқ фаол ва ҳаракатчан. Хитой ҳукумати икки диаспора гуруҳининг сиёсатнинг турли йўналишларига киришига ишонч ҳосил қилди: Ҳуаcиао Хитойнинг ички сиёсатида, Хуарен эса Хитой ташқи ишлар аппаратида.
Ҳуақиао орасида хитойлик миллат, диаспора турли фуқароликка эга бўлса ҳам, узоқ вақт давомида ўзига хослик белгиси бўлиб келган. Хоккиeн, кантон ёки теочи сингари хитой лаҳжаларида гаплашса ҳам, чет элдаги хитойларни турли мамлакатларда боғлайдиган нарса.
Уй вилояти триллионлаб беради
Хитой давлатининг амалдаги раҳбари Си Цзинпин даврида расмий Пекин ўз диаспорасига янгича назар ташлади. Мамлакатнинг иқтисодий қудрати ўсиб бориши билан ҳукумат «чет элдаги» хитойликлар билан ишини кучайтирди ва уларни тарихий ватанига – нафақат пулга, балки кўникма ва садоқатга фаол «сармоя киритишга» ундади. Бундан ташқари, Қўшма Штатлар билан тобора кучайиб бораётган савдо уруши, шунингдек, Жанубий Хитой денгизини милитаризация қилиш ва Хитой ва Африка ва Тинч океани минтақаларида таъсирининг кучайиши билан боғлиқ минтақавий можаролар фонида Пекин қандай қилиб кўпроқ эътибор қаратмоқда? тарихий ватаннинг чақириғига «чет элда» хитойликларнинг авлодлари жавоб бериши мумкин.
Хуасиаонинг Хитой тарихидаги ўрни доимо улкан бўлган. Хитойнинг сўнгги императорлик сулоласини ағдариб ташлаган 1911 йилги инқилобга бошчилик қилган Сун Ят Сен Гавайига кўчиб келганини айтиш кифоя. Хитой тарихида йирик ислоҳотчи ҳисобланган Ден Сяопин ҳам хитойлик муҳожирларга катта аҳамият берган. Кўпроқ сармояларни жалб қилиш учун у энг кўп Ҳуасиао келган ҳудудларда махсус иқтисодий зоналарни яратди.
Ҳуақиао университети профессори Чжуан Гуоту ушбу тенденция ҳозирги кунгача давом этганлигини таъкидламоқда. Шундай қилиб, энди «чет элда» хитойликларнинг аксарияти Си Цзинпин 17 йил юқори давлат лавозимларида ишлаган жанубий Фужиан провинциясидан. Айнан шу провинциядан Филиппин, Индонезия, Таиланд ва Сингапурдаги бой хитойликларнинг аксарияти келиб чиққан. Шундай қилиб, Қўшма Штатларда аллақачон ушбу провинциядан 1 миллиондан ортиқ киши бор. Улар ўз уйлари бўлган Фужиан вилоятидаги аксарият иқтисодий ривожланиш лойиҳаларида қатнашадилар, шунинг учун Си Цзинпин уларни ниҳоятда муҳим деб билади.
Сиёсатга янги ипак йўли
Си Цзинпиннинг энг муҳим ташаббуси – «Бир камар, битта йўл» – бу Осиё ва Европани бирлаштириши керак бўлган Янги Ипак йўли, у қуруқлик ва денгиз йўлларини ўз ичига олади. Бундан ташқари, Пекин «Belt and Road» нинг денгиз компонентига алоҳида эътибор қаратмоқда, чунки у нафақат иқтисодий, балки ташқи сиёсий аҳамиятга ҳам эга: маршрут кўплаб хитойлик муҳожирлар бўлган минтақалар ва мамлакатлар орқали ўтади.
Си Цзинпиннинг муваффақиятга эришишга бўлган улкан интилиши учун Янги Ипак йўли бўйлаб жойлашган мамлакатлар ўз мақсадларини тушунишлари ва Хитой билан ҳамкорлик қилишлари зарур. Унинг муваффақияти ушбу мамлакатлардаги этник хитойликларга боғлиқ, чунки улар маҳаллий вазиятларни чуқур тушунишади ва у эрда бизнес қилишади. Улар раҳбарлар, воситачилар ва ташаббус иштирокчилари.
«Ҳуақиао бошқа мамлакатларнинг ички сиёсатида тобора муҳим омилга айланади», дея тахмин қилмоқда профессор Готу. Шундай қилиб, фақат Қўшма Штатларда этник хитойликлар сони ўн йил ичида 6 миллионга, йигирма йил ичида 10 миллионга кўпаяди. Ва улар сайловларда ҳал қилувчи омилга айланиши мумкин, бу эса бошқа золимга супер кучлар ўртасидаги савдо урушини бошлашига йўл қўймайди.
Uzbek