Eron bilan yadroviy bitimlarning kelajagi noaniqligicha qolmoqda

0
596
Фото:www.washingtonpost.com

Vena shahrida Eron bilan yadroviy bitim bo’yicha muzokaralar tiklanmaydi, aniqrog’i, Eronning sobiq va amaldagi prezidentlari, shuningdek, sobiq tashqi ishlar vaziri Muhammad Javod Zarif va hozirgi Husayn Amir Abdullohyan o’rtasidagi aniq farq bor.

Muhammad Javod Zarif o’zining mukammal ingliz tili, Amerika universitetlarining diplomlari (Denver va San -Fransiskoda o’qigan) va BMTda Eron vakili bo’lish tajribasi bilan G’arb davlatlari va xususan AQSh bilan muzokara olib borish uchun ideal diplomat edi.

Amir Abdullohyan esa sharqqa moyilligi bor – u tashqi ishlar vazirining Arab va Afrika mamlakatlari bo’yicha o’rinbosari edi, Eronning mintaqadagi qo’shnilari bilan ko’p ishlagan va hozirda Rossiya va Xitoy bilan bog’liq tashabbuslarni qo’llab-quvvatlamoqda.

Qizig’i shundaki, Amir Abdullohyon Javod Zarif boshchiligida uch yil ishlagan – u hukumat o’zgarganidan va Ruhoniy kelganidan keyin vazirlikda qolgan yagona vazir o’rinbosari edi. Bu, ehtimol, Zarif bilan munosabatlarni buzishni istamagan Amir Abdullohyanning IRHKga yaqinligi bilan izohlanadi.

Tashqi siyosat Zarif va prezident Ruhoniyga katta bog’liq emasligi aniq. Masalan, bir necha oy ilgari oshkor qilingan intervyusida Zarif IRGC rahbarlaridan biri Qosim Sulaymoniy doimiy ravishda uning diplomatik harakatlariga putur etkazayotganidan shikoyat qiladi.

Uning aytishicha, Eron Islom Respublikasida «maydon» – ya’ni Quddus kuchlarining Yaqin Sharqdagi ta’siri va operatsiyalari – diplomatiya emas, balki har doim birinchi o’rinda bo’lgan.

Bu Eronning o’tgan va hozirgi tashqi ishlar vazirlari o’rtasidagi asosiy farq. Amir Abdullohyan da’vo qilishicha, Eron va mintaqa xavfsizligini ta’minlagan Yaqin Sharqdagi Sulaymoniy va Quddus kuchlarining harakatlari edi.

Uning so’zlariga ko’ra, diplomatiya har doim «maydonga» tayangan va agar amerikaliklar Eron bilan yadroviy dastur va boshqa masalalar bo’yicha muzokaralarga rozi bo’lsa, bu faqat Eronning imkoniyatlari va Yaqin Sharqdagi ta’siri tufayli bo’lgan. U tashqi siyosatda Sulaymoniy yo’lini davom ettirishga va’da berdi.

Bu yadroviy bitim bilan sodir bo’layotganga o’xshaydi. Qo’shma Shtatlar doimiy ravishda muzokaralarga qaytishga tayyorligini aytadi. Eron ham buni qilishni rejalashtirgandek tuyuldi – lekin hozircha u vaqtni cho’zmoqda. Eron hukumati asta-sekin Venada o’z jamoasini boshqargan muzokarachilarini almashtirmoqda.

Eron bilan uzoq yillar muzokaralar olib borgan Abbos Aragchi o’rniga Oliy Rahbar Ali Homanaiyning qarindoshi Ali Bagheri tayinlandi.

Eron hozirda MAGATE kuzatuvchilari tomon qadam tashlamoqda, bu ularga yadroviy inshootlaridagi videokameralardan foydalanish imkoniyatini beradi, keyin esa ikki qadam orqaga, bu ruxsatni rad etadi.

Va bu vaqt mobaynida ular uranni boyitish hajmi va sifatini oshirishda davom etmoqda, bu esa Eronni bomba yaratish uchun yetarli bo’ladigan materialga ega bo’lishga yaqinlashtirmoqda.

Amerikalik muzokarachilar eronliklar kelishuvga qaytish uchun yangi shartlar talab qilishidan qo’rqishadi, xususan, masalan, mamlakat imzolangan paytgacha to’plangan barcha yadroviy o’zgarishlarni saqlab qolish uchun (2015 yilda, bitimning bir qismi sifatida) boyitilgan urandan Eron tashqarisiga eksport qilindi).

Amerikaliklar qanday imtiyozlarga tayyor ekanliklari va qancha kutishlari noma’lum. Yangi yadroviy bitim tuzilishi Jo Baydenning saylovoldi dasturining asosiy nuqtalaridan biri edi. Isroilda, Bayden va Bosh vazir Bennet yadroviy bitim hech qachon imzolanmagan bo’lsa, «B rejasi» ni muhokama qilgani aytiladi.

Ammo AQSh Afg’onistondan halokatli chiqib ketgandan so’ng, AQSh ma’muriyati mintaqadagi yana bir keng ko’lamli harbiy mojaroga jalb qilinishini xohlashini tasavvur qilish qiyin.

«Bizning pozitsiyamiz shundan iboratki, biz muzokara stoliga qaytishga tayyormiz, garchi bir paytlar bu imkonsiz bo’lsa ham, chunki ularning yadroviy qobilyatlarini keyin qaytarib bo’lmaydi va bitimga qaytishning ham iloji bo’lmaydi.» Washington Postda AQSh Davlat departamentining katta vakili. «Bu nuqtaga yetib kelganimizda, biz qayerda ekanligimizni va qanday davom etishimiz kerakligini baholashimiz kerak bo’ladi.»

Манба

Матнда хатоликни кўрсангиз, уни белгилаб Ctrl+Enter ни босинг.

Фикр матни

Илтимос, изоҳингизни киритинг!
Илтимос, исмингизни бу ерга киритинг