Собиқ чап қанот етакчиси Бразилиядаги президентлик сайловларида яқин овозлар натижасида ғалаба қозонди, бироқ ўта ўнг қанот бўлган амалдаги президент ҳали буни тан олганича йўқ.
Луис Инасио Лула да Силва Бразилиядаги президентлик сайловларида кичик фарқ билан ғалаба қозонди, бироқ амалдаги президент Жаир Болсонаро ҳали ҳам мағлубиятини тан олмаганлигини, ўта ўнгчи номзод натижага эътироз билдириши мумкин деган хавотирларни келтириб чиқармоқда.
Мамлакат Сайлов комиссияси маълумотларига кўра, Лула якшанба куни Болсонаро учун берилган 49,2 фоиз овозга нисбатан 50,8 фоиз овоз олган.
«Бугун ягона ғолиб – Бразилия халқи», деди да Силва Сан-Паулу меҳмонхонасида йиғилганларга. “Бу менинг ғалабам эмас, на Ишчилар партияси, на сайлов кампаниясида мени қўллаб-қувватлаган партиялар. Бу демократия ғалаба қозониши учун сиёсий партиялар, шахсий манфаатлар ва мафкуралар устидан шаклланган демократик ҳаракатнинг ғалабасидир”, деди Лула.
Болсонаро овозларни санаб чиқишнинг биринчи ярмида етакчилик қилаётган эди, бироқ Лула етакчиликни қўлга киритиши билан Сан-Паулу марказидаги кўчалар автомобил товушларига тўлиб кетди.
Рио-де-Жанейродаги Ипанема округи аҳолисининг: «У ўгирилди!» деган ҳайқириқлари эшитилиб турди.
«Бу камбағаллар учун энг яхшиси, айниқса қишлоқ жойларида», деди Луис Карлос Гомес, 65 ёшли нафақадаги давлат хизматчиси, қашшоқ шимоли-шарқий минтақадаги Маранҳао штатидан. «Биз ундан олдин ҳамиша оч қолганмиз», дейди.
Болсонаро сукут сақламоқда
Бразилияда ютқазган номзод биринчи бўлиб сўзга чиқиб, сайловда мағлубиятни тан олиш одати бор, бироқ расмийлар Лулани ғолиб деб эълон қилганидан бир неча соат ўтиб, Болсонаро натижалар ҳақида очиқ баёнот бермади.
«Ҳозиргача Болсонаро мени ғалабамни тан олиб қўнғироқ қилмади ва у менинг ғалабамни тан оладими ёки қўнғироқ қиладими, билмайман», деди Лула Сан-Паулудаги Паулиста проспектида ғалабасини нишонлаётган ўн минглаб тарафдорларга.
67 ёшли Болсонаро илгари ҳеч қандай далилсиз овоз бериш тизимида фирибгарлик хавфи борлигини даъво қилган эди.
Болсонаронинг сайловолди штаб-квартирасидаги манба Reuters ахборот агентлигига у душанба кунигача Бразилияда оммавий баёнотлар бермаслигини айтди.
Reuters агентлигининг алоҳида манбаларига кўра, сайлов органлари унинг сайлов натижалари бўйича эътироз билдиришига тайёргарлик кўришаётгани ва унинг тарафдорлари норозилик билдирган тақдирда хавфсизлик чораларини кўришга тайёрланишаётган экан.
2022 йилги сайловлар Бразилия келажаги бўйича икки хил ва кескин қарама-қарши фикрлар бўйича референдум бўлиб хизмат қилди.
Лула кўпроқ ижтимоий ва экологик масъулиятни ваъда қилди, Болсонаро эса дунёдаги энг ҳалокатли COVID-19 эпидемиясини кенг тарқалиб кетиши ва Амазон ўрмонлари кесилишига гувоҳ бўлган президентликдан кейин Бразилия сиёсатида ўнг тарафга кескин бурилишни мустаҳкамлаш учун кампания олиб борди.
Бразилия Халқаро алоқалар маркази ходими Гилерме Касароеснинг айтишича, Сан-Паулудаги муҳит Лула 2002 йилда биринчи марта сайлангандагидек эди.
“Ўшанда бу кўпроқ умид танлови эди. Энди эса, мен кўп одамлар жуда қоронғу даврнинг тугашини нишонлаётганини ҳис қиляпман. Ўйлайманки, ҳамма билади, бу қийин кураш, лекин одамлар Лула нима қилаётганини кўришдан жуда ҳурсандлар», деди Касароес Al Jazeera.
Ғалабадан кейинги биринчи изоҳларида Лула мамлакатни бирлаштиришга ва барча бразилияликларни бошқаришга ваъда берди.
«Мен, фақат менга овоз берганларни эмас, 215 миллион бразилияликни бошқараман», деди Лула сайловолди штабига. «Иккита бразилиялик йўқ. Биз бир давлат, бир халқ, битта буюк халқмиз”, деди Лула.
Лула Сан-Паулу митингига маҳаллий вақт билан 20:00 (ГМТ 23:00) дан кейин машинанинг люкидан қўлини чиқариб, силкитиб етиб келди. Паулиста проспекти яқинида уни тарафдорлар шиорлар айтиб, олқишлар билан шампан виносини ичиб, уни кутиб туришарди.
Халқаро муносабатлар профессори Оливер Стуенкелнинг айтишича, Лула кескин бўлиниш шароитида ярашиш учун кўп меҳнат қилиши керак.
«Асосан, бразилияликларнинг 50 фоизи унинг ҳокимиятга қайтишидан жуда қўрқишади. Бу жуда қутбланган мамлакат, умидсизликка учраган мамлакат, қашшоқроқ мамлакат. Кўпчилик бу сайловларнинг қонунийлигига шубҳа қилиши мумкин. Ўйлайманки, ҳозир беқарор лаҳзалар ва Лула ўз сўзларини жуда эҳтиёткорлик билан танлаши керак «, деди Сан-Паулудаги Fundação Getulio Vargas (FGV) Стуенкел.
Табриклар ёғилмоқда
Болсонаро ҳукмронлигининг тўрт йили эълон қилинган консерватизм ва анъанавий христиан қадриятларини ҳимоя қилиш билан ажралиб турди. Унинг таъкидлашича, рақибининг ҳокимиятга қайтиши коммунизмга, гиёҳванд моддаларни қонунийлаштиришга, абортга ва черковларни таъқиб қилишга олиб келади – буларнинг ҳеч бири Луланинг ҳокимиятдаги дастлабки саккиз йилида содир бўлмаган.
Минтақа ва бутун дунё бўйлаб етакчилар Лулуни ғалабаси билан табрикладилар, АҚШ президенти Жо Байден ўз баёнотида сайлов “эркин, адолатли ва ишончли” ўтганини, Канада Бош вазири Жастин Трюдо эса Лула билан атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бўйича ҳамкорлик қилишни интиқлик билан кутаётганини айтди.
Сўл қанот етакчилари, жумладан Аргентина президенти Алберто Фернандес ва Чили президенти Габриел Борик Фонт Луланинг ғалабасини олқишладилар, Фернандес эса бу “Лотин Америкаси тарихида янги давр”ни бошлаб берганини ва умид даврини бошлаб берганини айтди.
Мустақил сиёсатшунос Томас Трауманн сайлов натижаларини 2020 йилда АҚШ президенти Жо Байденнинг ғалабаси билан таққослаб, Бразилиядаги бўлинишларни қайд этди.
«Лулани олдида турган катта вазифа мамлакатни тинчлантириш бўлади», деди Трауманн. “Одамлар нафақат сиёсий масалаларда қутбланган, балки турли қадриятлар, ўзига хослик ва қарашларга эга. Бундан ташқари, улар бошқа томоннинг қадриятлари, ўзига хослиги ва қарашлари қандай эканлигига аҳамият бермайдилар.»
Лула ўзининг аввалги лавозимида бўлган даврда кенг кўламли ижтимоий фаровонлик дастурини яратганлиги, ўрта синфдаги ўн миллионлаб одамларга ёрдам бергани ва иқтисодий бумга раҳбарлик қилгани билан машҳур. У 80 фоиздан ортиқ маъқуллаш рейтинги билан лавозимини тарк этди.
Аммо у ўз маъмуриятининг кенг қамровли терговларда фош этилган йирик коррупцияга алоқадорлиги билан ҳам ёдда қолган. Да Силванинг 2018йилда ҳибсга олиниши уни ўша йилги ўша пайтдаги депутат бўлган Болсонарога қарши курашдан четда қолдирганди.